«Idazle batentzat begirada eta belarria, biak dira fundamentalak»

«Idazle batentzat begirada eta belarria, biak dira fundamentalak»

Anjel Lertxundi, idazlea

Goitizena, Andu, Aranduru izeneko aitaren baserritik datorkio. Nahiz eta baserrikoa baino gehiago kaleko umea izan zen, edo mundu bien artekoa, hobeto esateko, baserrikoa eta herrikoa, izan ere, Orioko Goiko Kaleko azken etxean, menditik, herritik eta itsasotik ez oso urrun jaio zen Hamaisegarrenean aidanez eta Otto Petteren egilea, Madame Kontxexi Uribe sailaren eta haur zein gazteentzako beste hainbat liburu zoragarriren sortzailea, eta, besteak beste, Goenkale telesailean hitz egiten zen goenkaleraren edo arralderaren asmatzaile nagusietakoa, nagusia ez bada. Aresti eta Saizarbitoriak ondoan zituela abiatu zuen ibilbide literarioa, ez da edozer esatea, eta azken 50 urteotan setazko estilo elegantearekin, euskal literatura garaikidearen orrialde fundamentaletako asko idatzi ditu. Orion jaio zen, baina neguko goiz euritsu batez, 9 urte bete zituenetik bere herria izan den Zarautzen egin digu arreta Anjel Lertxundik.

Entzun gure podcasta eta egin haren harpidedun Apple Podcastsen, Google Podcastsen, Spotifyn edo gogokoena duzun podcast-plataforman. Kapituluaren transkripzioa aurkituko duzu post honetan, irakurgarri izan dakizun editatua.

ANJEL LERTXUDI. Eta han elkarrizketa bat egin zidaten, nire lehendabiziko liburua zela eta, uste dut, eta jo, ba, hasi ginela idazle gazte batzuk, eta ez dakit, aipatzen zidan Ramon Saizarbitoria eta ez dakit zer, Aresti ere tartean egongo zen, eta a ber nola sentitzen nintzen zera hortan. Ordurarte, batere tradiziorik gabe. Eta, bueno, nik esan nuen sentitzen nintzela katedrale batean bezala hitz itsusiak esaten.

8-9 urterekin. 9 urte betetzear etorri nintzen eta niretzat Zarautzera etortzea, nahiz eta hemen ere euskera egiten zen, beste mundu batera etortzea zen. Lehendabizi, herri bat… aldapak eta… jendeak Orio ezagutzen du hondartzara joaten delako beheko partea eta etxe berriak, azkeneko 50 urte hauetan egindako etxeak. Baina goiko kale eta Orioko kale zaharrak ez ditu ezagutzen eta paraje zoragarria da.

IRATI JIMENEZ (LABORAL Kutxa). Bai, oso herri polita da.

ANJEL. Orduan, Zarautzera etortzen naizenean ezagutzen dut beste… bakar bakarrik langileak bizikletaz ikustea, hemen industria piloa zegoen garai hartan, orain desagertu da. Bizikletan hainbat langile bizikletan ikustea niretzat zen espektakulu baT.

iRATI (LK). Anjel Lertxundi 1948an jaio zen, bere Goiko kale liburu ederrean ezin ederrago agertzen den Orion, baina 9 urterekin heldu zen bizikletek zeharkatutako Zarautzera eta bertako ikastolan hasi zuen ibilbide profesionala, euskarazko irakaskuntza lehen pausuak ematen ari zenean. Maitasunez hitz egiten du irakasle gisa, ikastolan lehenik Donostiako eta Eliz Barrutiko Magisteritza Eskolan gero, emandako urteei buruz. Akaso urte horiek eman zioten haur eta gazteentzako literatura maitasunez idazteko behar den trebetasuna. Literaturarekiko eta hizkuntzarekiko gogoa izan ziren, hain zuzen, irakaskuntzatik urruntzeko izan zituen motibo nagusia.

ANJEL. Irakaskuntza utzi nuenean aukera neukan unibertsitatera pasatzeko, lagun batzuren bidez. Eta majisteritza eskolara pasatzeko. Eta nire zalantzak, nire beldurra zan, bildurra nion unibertsitatearen sartzeari. Mundu horretan hasi behar nuen tesia eta gero bestea eta bestea. Eta nik nahi nuenetik…

iRATI (LK). Asko urruntzen zen.

ANJEL. …hizkuntzatik bizi nahi nuen. Ez literaturatik. Hori banekien ez zela posible. Baina bazeuden beste aukera batzuk. Telebistarenak, kazetaritza… bazeuden. Ez asko baina… Eta orduan erabaki genuen etxean, emazteak eta biok, prueba bat egingo genuela. A ber zer moduz. Bi urte gogorrak izan ziren. Goenkale sortu zen arte. Eta gainera Goenkale sortu bitartean nik egiten nituen lan batzuk etabar baina egiten nuen lana baino gehiago kostatzen zitzaidan kobratzea egiten nuen lana.

iRATI (LK). Esan beharrik ez dago apustua ondo atera zitzaiola. Goenkale, egunero euskaraz egiten zen lehen fikziozko telesaila -eta momentuz, bakarra-, kultur fenomeno bilakatu zen eta Anjel Lertxundik idazteko tartea ematen zion lan bat topatu zuen. Zorioneko aukera, umetatik zetorkion zaletasunari denbora eskaintzeko.

ANJEL. Bai, nik txikitan deskubritu egiten dut erdera. Eta deskubritzen dut erderaren bidez literatura. Euskararen bidez ez neukan.

iRATI (LK). Klaro. Ezinbestean.

ANJEL. Ezinbestean. Ume irakurketak eta ez dakit zer eta badakit zer. Niretzat inkontzienteki baina bi hizkuntza desberdin ziren, eguneroko eta jardunerako hizkuntza guretzat zen euskera eta bestea, niri gustatzen zitzaidana, liburuetan zegoen eta liburuetan zegoena erdera zen. Baina ez zegoen euskaraz. Eta hori oso garbi neukan. Eta nik 15-16 urterekin etabar poesia idazten nuen. Poesia eta antzerkia. Poesia idazten nuen, gaztelaniaz. Gero euskaraz ez dut idatzi. Behin ere ez dut entenditu zergatik baina ez zait ateratzen. Ez zait iruditzen idazten dudana naturala denik.

iRATI (LK). Bere buruari euskaraz idazten irakatsi behar izan dion belaunaldi bateko kide da Lertxundi. Ahalegin handia eginda, borondate izugarriarekin, pixkanaka-pixkanaka ikasi zuen euskaraz ere idazten. Gogoan du hamabostean behin Zeruko Argia eta Hauspoa saltzen etortzen zela abade bizkaitar bat, zer irakurri esaten ziola eta trukean, aurreko irakurketan ulertzen ez zituen azpimarratutako hitzak esplikatzen zizkiola. Gogoan du, baita ere, euskal teatroak euskal kulturarekiko sortu zion zirrara eta euskal kulturaren loraldi hartan Jorge Oteizak euskarari buruzko bere jarreran izan zuen eragin ezinbesetkoa.

ANJEL. Niretzat ikaragarria izan zen Oteiza bezalako pertsona bat, Quosquo tandemen, nahiz eta liburua erderaz dagoen etabar, halako garrantzia estetikoa ematea euskarari. Eta niretzako hori inpaktoa izan zen. Eta gero Txillida ere bide beretik, beranduago. Beste bat, euskara ez dakiena baina euskarari zera hori ematen. Eta gero dago Donostian egiten dira talde batzuk antzerkikoak eta egiten ari direnak Camusen ez dakit zer, ematen ari direnak Donostiara etortzen diren bitartean zera guztia, Madrilen egiten dena. Gero dago musikarien historia etabar. Baina nik uste dut hori hasten denean inkorporatuta nagoela mundu horretara. Liluratu egiten nau estetikoki. Esango nuke, noski, ideia politikoak hor zeuden garbi, baina esango nuke nire jardunean elementu estetikoek ere eragin handia izan zutela.

iRATI (LK). Zorioneko eragina, esango dugu. Euskal irakurleon zorionerako baita idazle Anjel Lertxundi. 1970eko hamarkadaren hasieran publikatu zituen lehen lanak, Hunik arrats artean narrazioa eta Ajea du Urturik eleberria. Ordutik haur eta gazteetzako liburu ahaztezinak egin ditu, baita klasiko bilakatu eta hainbat sari irabazi dituzten diren saiakera, narrazio, eta eleberriak ere. 2010an Espainiako Literatura Sari Nazionala lortu zuen, saiakera alorrean, eta ordurako bazituen Euskadi Saria eta Espainiako Kritikarena. Azken hori, euskal giro ruralean girotutako biolentziazko eleberri bati esker lortu zuen, urteetan eta urteetan barruan eraman zuen nobela ahaztezin bati esker. Hamaseigarrenean, aidanez gazte-gaztetan sortu zitzaion, aitak kontaturiko benetako anekdota bat entzun zuenean.

ANJEL Ba nik uste dut istorio hori idazteko gogoa piztu zitzaidala oraindik erderaz idazten nuenean. Hamasei urterekin.

iRATI (LK). Hamaisegarrenean.

ANJEL. (Barrez) Bai, hori da. Aita etorri zen etxera eta etorri zen aztoratuta. Eta ezagutu zuen oinarrian dagoen istorioa. Urtainen aita nola hil zen, ez? Eta niri ere kontatu zidanean inpaktatu egin ninduen eta askotan neukan hori buruan. Eta gero, liburua idatzi baino lehenago pentsatu nuen serio jarri behar nuela liburua a ber nola idatzi. Ez nuen bidea aurkitzen. Eta ez nuen harrijasotzaile baten istorioa kontatu nahi. Ez zen hori. Nahi nuen giro hortako biolentzia giroa baserrietan etabar. Hori zan nik kontatu nahi nuena. Eta anekdota txiki bat, ezagutu nuen Zarautzeko bikote batena edo. Eta anekdota hartatik abiatuta pentsatu nuen, ez, istorioa kontatu behar diat, horrelako gizon baten atzean dagoen emakume baten ikuspegitik. Orduan feminismoa zer zen nik ez nekien, e? Emakumearen ikuspegitik eta haren sufrimendutik eta haren morrontza totaletik, noski kontatu nahi nuen istorioa. Peripeziak hor daude, baina hor atzean dago emakumea.

iRATI (LK). Horrek ematen du biolentziaren maila, ez?

ANJEL. Giro horretan ihes egiten ez duena, burutik pasa ere egiten ez zaiolako ihes egin dezakeenik. Eta orduan hori izan zen, ya está. Eta hori garbi neukanean, nola eszenak eta hori guztia betidanik modu batera edo bestera betidanik ibili nituen buruan, oso azkar idatzi nuen. Esango nuke nobela hori dagoela idatzita hamar urtetan, pentsatuta

iRATI (LK). Hamar urtetan.

ANJEL. Edo pentsatzen jardunda 10 urtetan eta 4 hilabetetan idatzia.

iRATI (LK). Urtain boxealariaren aitaren heriotza bortitzak inspiratutako eleberri bikainak, Gabriel García Márquezen Crónica de una muerte anunciadaren oihartzuna zekarren nobela zirraragarriak zinean ere izan zuen bere islada. Liburua argitaratu eta bi urtetara izen bereko pelikula zuzendu zuen Lertxundik berak. Imanol Uribek izan behar zuen zuzendari baina La muerte de Mikel egiteko aukera sortu zitzaion, 80ko hamarkadako beste klasiko bat, eta Lertxundik hartu zuen ardura hori, bere esanetan, ezetz esaten ez jakiteagatik.

ANJEL. Eta justu jada pelikula zeratuta zegoenean, dirua ETBk jartzen zuen, eta martxan zegoenean eta, esan zuen berak sortu zitzaion eta produktorakoek esan zioten horretan geratu ginen eta ezin dugu ezer egin, eta orduan niri etorri zitzaidan produktorea eta jada dena prestatuta zegoen eta produkzioko burua. Eta joe, tú conoces la historia, tú has estado haciendo todas las localizaciones.

iRATI (LK). Qué te cuesta, Anjel.

ANJEL. Tú has encontrado los actores, porque Kontxu eta zerak eta ez ziren egongo hor, creo que tú. Eta esan nion 24 ordu eskatzen nizkiola erantzuna emateko.

iRATI (LK). Eta zenbat hartu zenituen?

ANJEL. Uste dut handik aldegin baino lehenago jada banekiela baietz. Eta baietz esan nuen eta esperientzia hori izan nuen.

iRATI (LK). Ez zen bere esperientzia bakarra izan zine zuzendari bezala. Handik bi urtera itsaso giroko Kareletik estreinatu zen, Lertxundi gidoilari eta zuzendari zela. Diziplina desberdinetan aritzeak, LABORAL Kutxan horrenbeste estimatzen dugun elkarlanak, on egin diola dio Lertxundik. Zineak, adibidez, bere idazteko modua betirako aldatu zuela dio.

ANJEL. Adibidez, zineko esperientzia eta kamerak ikusten duena eta ikusten ez duena. Kameraren aurrean egon izan bazara eta lanean jardun izan bazara etabar, eta idazlea baldin bazara berehala konturatzen zara kamerak jasotzen ez duenaz. Eta horrek erreflexio batera eramaten zaitu. Eta orduan nik esaten dut zinea egin nuenetik beti daukat kamera piztuta. Baina erabaki egin behar dut, momentu oro erabaki egin behar dut, kamerarekin egingo dudan edo kamera apartatuko dudan.

iRATI (LK). Bi ariketa literario desberdin dira, ez?

ANJEL. Bai, eta horrelako zerak asko gustatzen zaizkit. Eta behin izan nuen bera mexikarra, zuzendari laguntzailea Hamaisegarrenean aidanez-en Madrilera bueltatu behar izan zuen bukaera-bukaera-bukaerarako utzi genuen pasartetxo bat ia erreportaje bat zena, joku ruraletako zera bat, badago hiru minututako zera bat, ba, idi apustuak eta horrelako gauzak. Orduan hori grabatzeko joan behar genuen Azkoitira. Eta zan zera bat oso-oso rutinarioa. Azkenean kazetari batek egiten duen lan bat. Hori komentatu nion. Lasai joateko ez zela batere konplikatua hurrengo lanean eta eskertzen niola ordurarte egindako lan guztia eta hori egiteko gai sentitzen nintzela esateko modu bat zen. Hainbeste lagundu zidanez eta. Eta esaten dit berak “nunca, nunca, nunca, digas que en tu trabajo una cosa es fácil”.

iRATI (LK). Ondo esanda.

ANJEL. Eta esan nuen arrazoi guztia dek.

iRATI (LK). Ondo esanda.

ANJEL. Arrazoi guztia dek.

iRATI (LK). Egin duena ez da inolaz ere erraza izan. Euskara iluntasun handi batetik atera zuen belaunaldi kolosal bateko kide abantailatua da Anjel Lertxundi. Luzaroan euskarak bizirautearen kezkarekin bizi izan den belaunaldi batena. Kezka horrekin bakea egin duela dio, umorez.

ANJEL. Nik aspalditik nire kezka da nik neuk kontribuitzen segitzea iraun horretara baina garai bateko nolabait esango nuke zerak sermoilari jardunik gabe, judu kristau bat baneuka bezala atzetik bezala, euskara biziko al da eta jardun gabe, eta orduan nik hori Juan Mari Lekuonak esan zidan, “motel, motel, motel, hi egiten ari haiz ari deken guztia eta ez hadi kezkatu, gizona, egin behar dekena egiten ari haiz”.

iRATI (LK). Aholku polita da.

ANJEL. Egiten ari haiz eta zer gehiago kezkatu.

iRATI (LK). Gehiago ezin da eskatu.

ANJEL. Eta gainera ez dek jakingo. Ez dek jakingo aurrera egin duen edo ez.

iRATI (LK). Oso aholku ona iruditzen zait. Gustatzen zait. Eta kasu egin zenion?

ANJEL. Ez dek jakingo aurrera egingo duen ala ez nik erantsi dut, e? Porque bera zen oso kristaua eta suposatzen dut pentsatuko zuela zerutik jakingo duzula.

iRATI (LK). Berak egin duela, asko egin duela ezingo du inork zalantzan jarri. Zutabegile eta kazetari izan da, gidoilari eta zuzendari; eta genero guztietako liburu aparten idazle. Literatura eta hizkuntzarekiko maitasun nekaezinak gidatuta, beti munduari adi eta belarriaren alde idatzita, sortu du bere setazko idazkera propio eta ezin eleganteagoa.

ANJEL. Idazle batentzat begirada eta belarria, biak dira fundamentalak. Batetikan hizkera eta bestetik zer ikusten duzun, zer… hasi hizketan modutik hasi eta ibilerak, ez dakit zer, gorabehera fisikoak eta hareagokoak, baina beti zaude… eta ikusten duzu gero berriro ere zerbait aspaldi argitaratu zenuena eta hori, han agertzen dena txikitako oroitzapen bat oihartzuna da. Eta zuk idatzi zenuenean ez zinen hortaz ohartu. Orduan zure bizitzaren parte asko dago, zuk ikusita eta… istorioa izango da eta hala behar du izan zuk asmatutakoa eta hau hemendik hona eraman nahi dut, eta hori dena, eta orduan egiten dituzu zure lanak eta hori zure orfebre lana da, baina horren atzean dagoena ustegabeko eta ganbaran dituzun kontuen horiek berez ateratzen direnak eta ez dakizu zergatik ateratzen diren.

IRATI (LK). Euskara, gaztelera, frantsesa eta italiera jakiteak eta ingelesa erdi jakiteak eman dion abantaila probestuta, euskarak behar zituen hitzak asmatzen ere abila izan da Lertxundi, jatortasunik galdu gabe, neologismoak sortzen. Ez litzateke erraza izango euskara eta euskararen egoera soziolinguistikoa, berak baino hobeto edo sakonago ezagutzen duen jende asko topatzea. Horregatik badaki zertaz hitz egiten duen euskararen alorrean zuzentasunarekiko obsesioarekin kontuz ibili behar garela dioenean.

ANJEL. Zuzentzailea behar-beharrezkoa da eta gure hizkuntzaren… tira, hizkuntza zeretan ere zuzentzaileak daude. Eta gurean ere behar-beharrezkoa da. Baina gauza bat da zuzentzailea eta beste bat da orijinaltasuna. Ze zuzentzailea eramaten baduzu eta euskararekin arrisku hori badugu, denak nolabait berdintsu egitearen arriskua. Eta nik nire hizkera partikularrean modu hauek eramaten baldin baditut zilegi direnak Euskaltzaindira, nahiz eta inork erabiltzen ez dituen baina jendeak ezagutzen ditu, eta zergatik baztertu behar ditut nik neureak direnak edo nik askoz ere lasaiago sentitzen naizena edo nire pertsonaiari egokiago datorkioguna.

IRATI (LK). Bai, ezin da galdu malgutasuna, kolorea, espresioa, indarra, magia, ez? zuzentasunaren izenean.

ANJEL. Bai, bai. Nik oso ohitura handia daukat eta segun, noski, zer idazten ari naizen, artikulu jaso bat baldin bada, segurasko ez dut jarriko “segitu”, jarriko det “jarraitu”, baina beti gure garbitasun joerak “segitu” eta “pasatu” eta guzti horiek kentzeko joera hori, eta gero dira besteak bezain euskara dira. Eta zergatik abandonatu behar ditugu?

IRATI (LK). Zuzentasunak ezin du, dio gure gonbidatuak, hizkuntza zapaldu. Idazleak libertatea behar du bere hitzak aukeratu eta sortzeko, bere ahozko hizkeraren aldaera literarioa topatzeko eta bere estiloa garatzeko, beste edozein hizkuntzatan bezala.

ANJEL. Ezagutzen ditugun autoreetan, bi edo hiru obra ezagutu dizkiogunean, zuk Borges irakurtzen duzunean, hartzen duzu edozein paper mutur “hau Borges da”, Cortazar, “hau Borges da” [Cortazar esan nahi du]. Beste hau kolonbiarra…

IRATI (LK). García Márquez.

ANJEL. García Márquez. Eta hainbat eta hainbat autore guk erderaz irakurtzen moldatzen garelako, bai Hego Ameriketakoak, baina Estatukoak identifikatzen ditugu berehala. Nahikoa dugu orrialde bat pasatzea. Euskarakoetan ere bai. Baina ez guztietan. Eta horrek denbora behar du. Eta nolabait idazlea ez da bakarrik kontatzen dituenagatik. Baizik eta hizkuntzarekin ere bere estilo propio bat, bere magia bat, ez dabil horren bila, edo kontzienteki, baina bere marka bat. Marka hori zenbat eta nabarmenago, orduan da idazle on baten aurrean zauden seinale.

IRATI (LK). Idazle on baten beste seinale bat? Lanean jardutea, diziplina handiz, eta irakurtzea, asko eta beti irakurtzea. Idaztea eta irakurtzea prozesu beraren bi alderdi baino ez direla uste du Lertxundik eta horregatik mantentzen du egunero idaztearena ez bada, egunero irakurtzearen ohitura.

ANJEL. Egunero irakurtzearen errutina, bai. Idaztearena gehiago izaten da askotan. Bolada honetan, adibidez. Asko irakurtzen ari naiz aspaldiko partez, zorionez. Baina egunaren azken partean edo, ordenagailuan sartu eta bost edo sei gauza azpimarratu ditudanak eta azpimarratu dudan horrek izan badu nire buruan desarrollo txiki bat edo orduan apuntatu egiten dut.

IRATI (LK). Bai, ze idaztea eta irakurtzea, esango nuke, ia-ia gauza berbera direla, ez?

ANJEL. Bai, bai. Eta ni irakurtzen ari naizenean idazten ari naiz, zera batzuekin. Bai, bai.

IRATI (LK). Beti dago idazlearen parte bat. Kamerarena esan duzu lehen, kameratik ikusten duzula. Behin idaztearen ofizioa hartu duzunean, irakurtzen zaudenean idazten zaude. Harkaitzi, Canori, behin galdetu zioten a ber zer egiten zuen blokeatzen zenean, naturaltasun handiz erantzun zuen “ez naiz blokeatzen”. Idazten ez dudanean irakurri egiten dut.

ANJEL. Hori da eta irakurri edozein gauza hartzen duzula. Edo aspaldi irakurri zenuen zerbait eta “ondo etorriko zaidak”.

IRATI (LK). Berrirakurri.

ANJEL. Idazten ari naizen honetarako ondo etorriko zaidak. Poesia dela edo prosa dela. Eta maite dituzun idazleetara jo eta zeozer aterako da.

IRATI (LK). Beti zerbait berria dago gainera berrirakurtzerakoan. Hori beti da liluragarria.

ANJEL. Bai, irakurtzen ari zara eta hitz bat hartzen duzu eta hombre, zabaltzen dizu zera bat eta ya está.

IRATI (LK). Hizkuntzarekin ez zara aspertu, ez?

ANJEL. Ez, ez, ez, qué va, qué va.

IRATI (LK). Entretenitzen jarraitzen zaitu.

ANJEL. Bai.

IRATI (LK). Ni ere bai. Dibertigarria izaten jarraitzen du niretzat hizkuntzak.

ANJEL. Bai, bai, bai. Hori da disfrute izugarria.

IRATI (LK). Zenbat disfrutatzen duen hizkuntzarekin eta euskararekin eta soluzio interesgarriak asmatzeko ze gaitasun daukan erakusteko aski da anekdota bat, Goenkalen zegoenean hitanoarekin gertatu zitzaiena.

ANJEL. Hitano batua Euskaltzaindiak zeratu zuenean justo orduantxe hasita geunden gu.

IRATI (LK). Goenkalerekin?

ANJEL. Goenkalerekin. Gutxi erabiltzen genuen batuan ez zegoelako etabar.

IRATI (LK). Kolore apur bat emateko eta bai, akordatzen naiz.

ANJEL. Bai. Eta orduan erabiltzen genuen errejistroa aldatu egin behar genuen, batura ekarri behar genuen. Eta orduan, bien, oso ondo, eta sinesgarritasunaren aldetik nola egingo duzu? Orain arte horrela egiten ari zinen eta orain Euskaltzaindiak hau egin duelako…

IRATI (LK). Pertsonaje guztiek aldatu.

ANJEL. Orain arte “det” esaten zutenak “dut” esaten dihardute. Hitano forma bat giputxa zana… eta orduan okurritu zaigu Arraldera irakasle bat ekartzea.

IRATI (LK). Harek zuzentzea.

ANJEL. Eta irakasle bat justu kursillo batzuk ematera datorrena Arraldera hitanoaren erabilerari buruz. Eta orduan etortzen da irakasle hori eta hasi da hitanoa irakasten…

IRATI (LK). Ze polita.

ANJEL. Eta arraldetar guztiak hitanoa erabiltzen. Ba holako estrategiak.

IRATI (LK). Agerikoa da Anjel Lertxundik ez duela poza galdu. Liburuz betetako Zarautzeko bere etxe ederrean egin dugun elkarrizketa bukatzerakoan esan digu horretan Yorgos Seferis Nobel saridunari irakurri zionarekin identifikatzen dela erabat.

ANJEL. Bera diplomatiko baten semea zen eta Londresen urte asko egin zituen. Eta hasieran, gaztetan, ingelesez idazten zuen eta gero bueltatu ziren Greziara eta Grezian hasi zen idazten, ia-ia, nik esan dudan prozesua, ez berdina, berak urte dexente egin zituen Ingalaterran etabar, baina bueno, eta esaten zuen bera idazle sentitu zela ez ingelesez idazten zuenean. Ingelesez idazten zuenean nolabait, ez zen ingeles bat, naturalki, baina praktikoki bai, eta dena eginda zegoela hizkuntzan eta grezieraz hasi zenean ikusi zuela dena egiteko zegoela edo gauza asko, eta orduan emankorra zela artistikoki, oso emankorra zela, dena egin gabe daukan hizkuntza batean lan egitea, ze asmatzen ari zara, konturatu gabe ere, gauza asko asmatzen ari zara eta berritzen ari zara. Eta esaten du “algo bueno teníamos que tener ante las elaboradas literaturas” Eta zu sortzen ari zara ez historia bat bakarrik, sortzen ari zara hizkuntza bat. Eta ingelesez sortuko duzu zerbait noski beti ere baina ez daukazu zuk daukazun arlo guzti hori egiteko eta poz hori hizkuntza egiten ari zela.

IRATI (LK). Shakespearek izan zuen poz hori.

ANJEL. Hori da. Eta duela 30 urte zuk asmatu zenuen espresio bat, natural-natural beti euskerarena balitz bezala bota duzu, eta ez duzu esan zurea denik eta ikusten duzunean beste idazle batek hartu duela edo Berrian irakurtzen duzunean espresio hori, hombre, bienvenido.

IRATI (LK). Bai, bai, bai, hori oso polita da.

ANJEL. Eta poz hori da… kristona da.

IRATI. Bai, poz handi bat..

Poz handi horrekin agurtu dugu gure gonbidatua, ezizenez eta lagunentzat Andu, izenez eta guretzat Anjel izenez. Kalean, euria lagun, etxeari azken begiratua ematerakoan akordatu gara elkarrizketa hasi baino lehen esan digunaz. Bere etxearen atzeko aldea, Lizardi familiaren soloa izan zela, aspaldi. Irribarre batekin abiatu dugu etxerako bidea, pentsamendu eder hori buruan daukagula: Anjel Lertxundi Lizardik, Zarautzeko poeta kolosal, eta iraungiezinak, kantatu zuen arbasoen baratzean bizi dela. Non bestela.