Benito Lertxundi: “Musika ikaragarrizko misterioa da”

Urriko egun batez, LABORAL Kutxak babestutako “Gernika kontzertuan” diskoa aurkeztu baino aste batzuk lehenago, Orioko Arraunetxean, bere jaioterriko semerik ezagunenak, Benito Lertxundik (Orio, 1946) bere azken diskoa izango denari buruz, erretiratzeko bere erabakiari buruz eta bere ibilbide artisko oparoari buruz hitz egin zuen Irati Jimenez idazle eta kazetariarekin. 

IRATI JIMENEZ. 1970. urte inguruan, gutxi-gora-behera, Hego Euskal Herriarentzat erabakigarria izan zen hamarkada baten lehen orduan, diktaduraren gau luze horren ia bezperetan, agertu zen protesta kantuekin zetorren belaunaldi bat, eta Ez Dok Amairu izeneko disko batean ezagutu zintugun eta Xabier Lete eta Lourdes Iriondo eta Mikel Laboa, eta Euskal Herriarentzat historikoa izan zen belaunaldi baten kide abantailatua izan zara. Eta hori duela berrogehita hamar urte gertatu zen, beraz…

BENITO LERTXUNDI. Hirurogehi.

IRATI JIMENEZ. Hirurogehi. 

BENITO LERTXUNDI. 65ean.

IRATI JIMENEZ. Beraz, mende erdi honetan, bikaintasun eta profesionaltasun eredu bat eman diguzu. Eta Euskal Herriari buruzko hainbat kantu ikoniko berreskuratu dituzu eta sortu dituzu ere bai, maila batean herritik sortuak eta herriarentzat izan direnak, eta nik uste euskaldunoi geure burua ikusten lagundu digutenak, ez bakarrik herria, geure burua ere bai. Eta era berean, Euskal Herria ulertzeko pixka bat ezinbestekoak bilatuko direnak. Eta hori guztia sentiberatasunez eta oso ikonikoa egiten zaigun ahots batekin, eta sinesgarritasunez ere bai esango nuke eta intimitate profesional handi batean, alegia, ez zara izan pertsona bat plazan egonda azken 60 urteekin bereziki aritu dena komunikabideetan. Hori da gure sentsazioa. Eta nolabait sortu duzula aberri musikal apur bat intimoa euskaldunontzat. 

Beraz, asko eskertzen dizut hemen gurekin egotea eta zure prozesuari begiratzeko eman diguzun aukera. “Gernika kontzertuan” deitu diozu eta, beraz, ulertzen dugu –Benito Lertxundi, azkenean ez du ia izena esan, eskerrik asko gurekin egotearren– zuzeneko disko bat dela zure –oker ez banago– 18. diskoa. Kontatu ditut, uste dut bazegoela baten bat aldez aurretik. Bilduma batzuk ere badira, askotan kontatzen ez direnak. Nik ez dakit…

BENITO LERTXUNDI. Orkestrarena kontatu zenuen.

IRATI JIMENEZ. Orkestrarena kontatu nuen, bai. 

BENITO LERTXUNDI. Nik uste berez dirala… ze ditut kontatzen. Oraintxe bertan ez dakit esaten hemen hori. Ezta ze kantu ditudan ere. Egia da.

IRATI JIMENEZ. Asko dituzu-eta. Asko dituzu. 

BENITO LERTXUNDI. Baina… pasatzen zait gauza bat kuriosoa. Nik ez dakit bestetan pasatzen den. Kantuak estudiotik ateratzen denean, bueltaka ibili ondoren, eta konfliktoak… jada bukatu denean eta honek ez dauka beste bueltarik, ba, ni erabat ateratzen naiz hortik. Erabat. Ez dut gehiago entzuten. Ez baldin badut, adibidez, edo kantaldi baterako prestatu nahi kantu hori edo… bestela ez dut entzuten behin ere ez. Galdu egin dut, nolabait esateko, perspektiba hori. Ze kantu ditudan etabar. Batzutan egin behar dut ariketa bat gogoratzeko.

IRATI JIMENEZ. Eta sufritu egiten duzu, zeure kantuak entzuterakoan, aktoreei-eta pasatzen zaien moduan? 

BENITO LERTXUNDI. Orduan bai. Gero pasa zait baita ere noizbait denbora asko pasa eta gero, igual gauza bategatik edo besteagatik behar genuela disko konkretu bat entzun. Zerbaiten bila ginelako. Eta orduan entzutean, nolabait esateko, deskubritu. Ui, ba, hau ez dago hain gaizki. 

IRATI JIMENEZ. Hori pasatzen zela esaten zuen Hemingwayk. Momentu batean sufritzetik pasatzen zinela esatera, “ba, ez dago hain gaizki”. Eta zeure ahotsa ezagutzen duzu? Ze, aldatu egiten da ahotsa denborarekin. 

BENITO LERTXUNDI. Ahotsa da gutxien aldatzen dena. Aldatzen da. Nire kasuan ere aldatu da gauza askorengatik. Beharbada behartu dudalako baita ere aldaketa. Aldaketak berez, ez baldin bada probokatzen aldaketa… Beti esaten da ahotsa dela gutxien aldatzen dena. Umetan ahots bat duzu, gero nerabe garaian beste bat dugu, baina behin gizondu edo andretu egiten garenean, ba, han nonbait ibiltzen da tinbrea. 

IRATI JIMENEZ. Egia esan, batzuetan harrigarri egiten da musikoengan entzutea hasierako eta bukaerako ahotsa horrenbeste urte pasata eta zenbateraino izan dezaketen antza. Gero badira, egia esan, kantu batzuk, nik uste, zure azken diskoetan… nik ez dakidanez kantuz egiten, beste ahots batzuk badirudi probatzen ari zarela batzutan, ez? Momentu batzuetan, adibidez, azken diskoan, iruditzen zitzaidan urratuagoak zirela, edo Tom Waits estilora zindoazela. 

BENITO LERTXUNDI. Batzuetan gertatzen da… Bueno, azkenean, probaketetan beti agertzen da nor miresten duzun. Hura da erreferentea. Orduan, gertatzen da zenbat kantutan bueltak ematean ikusten duzula horren bidea, nolabait, adierazteko bide hori izan beharko lukeela zuk miresten duzun kantariaren ildoa. Orduan ibiltzen zara pixka bat ensaioak egiten etabar. Askotan hanka sartzen duzu. Gehienetan.

IRATI JIMENEZ. Probatu egin behar da, ez?

BENITO LERTXUNDI. Eta gero beste gauza batzutan esaten duzu “bueno, honek ez dakit zer eta badakit zer”. Baina hortik ere irten nintzen.  

IRATI JIMENEZ. Forma eta fondoa, alegia, kantua bera eta ahotsa pentsatzen dut elkarrekin doazela eta batak bestera eramaten zaituela, ez? Kantuan ari zaren esplorazio horrek eskatzen dizula baita ere proba desberdinak egitea ahotsarekin. 

BENITO LERTXUNDI. Azkenean, gabiltza, nolabait esateko, ideia batzuk besteengana bideratzen. Eta bideratze horretan, mendez mende, sortu dira kontzeptu estetikoak. Nola helduko naiz ni honekin harengan ahalik eta ondoen edo azkarren. Orduan bilatzen duzu pixka bat hurbilketa bat eta horretarako deigarri egingo zaion zerbaiten bila ibiltzen zara. Hobeto heldu dadin, etabar. Eta gero gainetik nahi zure kantu hori hari gustagarri izatea. Hori da azkenean estetika mundu hori. 

IRATI JIMENEZ. Zer da bilatzen dena sorkuntza prozesu horretan gehien? Buruan daukazun jendartea, publikoa, nolabait esanda, modu emozionalean eragitea kantuak? Ze hori da pixka bat musikarekin gertatzen dena zure –ez bakarrik zure– baina musikarekin beti transformazio bat nolabaitekoa entzulearengan. Entzulea aldatu egiten da. Musikak lekuren batera eramaten du edo handik ateratzen du. Eta hori zure kantuetan oso… emozioari pixka bat eutsita, oso modu elegantean, baina emoziora iristen diran kantuak dira. Oso zaila da emozioetik eskapatzea zure musika entzuterakoan. Eta ez dakit hori, pentsatzen dut nahita egindako prozesuaren parte dela, ez?

BENITO LERTXUNDI Badakizu zer den? Emozioa da energia bat, non ez baldin baduzu konplizidadea bestearekin ez du funtzionatzen. Emozioa ez da zugan sortu eta itotzen den zerbait. Ez litzateke sortuko. Ez baletor zure ideia hori edo sentipen hori gero partekatuko duten horiekin lotuta eta haiekin pentsatzen duzu. Azkenean ikusten duzu hortzemuga. Hara dihoa kantua eta zer pasako ote da han behin eta hau heltzen denean. Hori ezinbestean pentsatzen duzu kantu bat egiten zaudenean.

IRATI JIMENEZ. Harreman bat bilatzen duzu. 

BENITO LERTXUNDI. Eta orduan, nolabait esateko, ikusten baduzu emozio mundua oso galgan dagoela, dihoan horretarako, horrekiko, zu, zure bakardadean baita ere hunkitzen zara. Hunkitzen zara horrekin. Badakizulako gutxi-gora-behera nora dihoan kantua. Eta ze proboka lezakeen. Nik uste sortzaile guztiek edo horretan dauden guztiek… hortik eskapatzea zaila dela. 

IRATI JIMENEZ. Beste aldean nor dagoen imajinatu behar duzu, ez? 

BENITO LERTXUNDI. Hori da. Hori da. Zuk badakizu zenbat musika egin ote da eta zenbat poema idatzi ote dira gatazka bati buruz, epopeia bati buruz, etabar. Eta azken finean da helburu bat badutela kolektibitatearekin. Badutela plan bat nora ailegatu nahi duten horrekin, efektu bat sortzeko. Hori bistakoa da horrela dela

IRATI JIMENEZ, Beharbada zu musikoa izanda ez zaizu… beharbada musiko batek esanda arraroagoa da, baina nik esango nuke, eta idazle askorekin hitz egin dut honi buruz, musika iruditzen zait arte guztietatik, bat aukeratu beharko banu -eta badakit ez dela lehiaketa bat- baina bat aukeratu beharko banu arte eder guztietatik esango nuke musika dela garaiena edo. Ez dakit. Ze ez dago… zuzenago iristen da emoziora. Magia hori, leku batean zu egotea eta kantu bat entzutea eta berehala kantu horrek sortzen, eragin dezakeen emozioaren aldaketa edo sentimendua edo eramaten zaitu oroitzapen batera edo… Hori, transformazio ia fisiko hori musikak lortzen duela oso modu ikusgarrian, beste arte batzuekin konparatuta.

BENITO LERTXUNDI. Musika ikaragarrizko misterioa duk. Nik uste dagoala musikarekin baita ere efekto bat edo beste lortzen ahal duzu hor dagoen hostoekin, landarekin eta animaliekin. Txoriekin, hegaztiekin, denekin, egiten da, lortzen da efekto bat. Nik proba horiek eginak ditut. Usoekin, txoriekin eta… eta zakurrekin ere bai. Zakur batekin izan nuen esperientzia bat, musika dela tarteko, eta hori poema batekin ez duzu lortuko.

IRATI JIMENEZ. Ez

BENITO LERTXUNDI. Ez. Ulertzen duzu? Eta beharbada oihu batekin lortzen duzu efektua. Ikara sortzen diozulako. Baina musikarekin plazidez hori, entzuten dutenean animaliek eta sentitzen duten hori, ez dut dudarik egiten, ni ere animalia naizelako, badakidalako zer egiten didan, hantxe-hantxe ibiliko garela sentimendu horietan. Musikak misterio handia du. Eta misterio handi du, gainera, konturatzen bazara, azken finean, nota eskala bat dela, bere tonu erdiekin, gauzekin etabar, eta hori dela, hortik ateratzen dela dena. Hortik ateratzen dela doinua, eta armonia, eta gero dago armonia horietatik eta doinuetatik eta nolabait landutako soinuak. Zer da honendako. Zerbait iluna, zerbait argia, zerbait tinbre… arrabita sortzen da, tuba sortzen da, kontrabajoa sortzen da, tronpetak sortzen dira, eta denek badute ikerketa baten ondorioz heldu diren asmamen edo konkretatze bat. Nik egin behar dut, beti esaten da musiko honek berea zuen metala, edo beste ez dakit zer. Eta gero daude koloreak. Eta nik batzuetan koloretaz hitz egiten dudanean jendeak aurpegi arraroa jartzen du, ez? Eta batean irakurri nuen, eta horrek zera eman zidan nolabaiteko sinesgarritasun bat neure buruaz. Egia da. Ez nago hain zoratuta. Nik koloreak ikusten nituen. Eta saiatzen nintzen, esaten “honek okerretara jotzen du, horiskara igual, ilundu egin da…” Eta nik batzuetan horrela esplikatu izan ditut gauzak baina badakit komunikatzeko oso modu iluna dela. 

IRATI JIMENEZ. Zuri balio dizuna. 

BENITO LERTXUNDI. Baina behin irakurri nuen Sibelius. Finlandiako baso batean bizi zen, zuhaitz handiz inguratuta, etabar. Uste dut nahiko mozkorra zela. Eta egoten zel pixka bat horrela. Eta behin galdetu zioten “eta zu baso ilun horretan sartuta”, etabar. Eta berak esan zuen, “ez, baina ni musikaren kolore paleta horretan bizi naiz”. 

IRATI JIMENEZ. Alegia, ez zarela zu bakarrik. 

LERTXUNDI. Eta esaten zuen, kolore paleta hori aipatzen zuen. Eta egia da. Soinuak koloreak sortzen ditu. Eta horregatik da arrabita bat gauza bat, zerbait kolore bat emateko, hor dago gero txeloak beste kolore bat ematen diona, giza ahotsera nolabait gehien hurbiltzen dena. Eta beste guztiak. Eta gitarrak. Eta gero gitarra elektrikoak distorsioekin. Eta distortsioarekin kasualitatez. Norbaitek esan zuen, “begira, honek hau sortzen du”. Eta aberia bat gertatu zen altabozetan. Eta hura konpondu eta azkenean esan zuen norbaitek “utzi, bere horretan oso polita da eta”. 

IRATI JIMENEZ. Ez konpondu. 

BENITO LERTXUNDI. Eta hortik aurrera hasi ziren fabrikatzen efektu horiek. Orduan musikak eramaten zaitu gauza guzti horiek denak egitera. Hor azkenean sortzen den mundu bat. Soinu mundu bat. Eramaten zaituena berarekin. Ez duzu pentsatzen gauza… nola esaten da gauza praktikoetaz. Musikan zaudenean ez dago gauza praktikorik, pentsaturik “a ber, gero daukat hau, arazo hau, eta nola konponduko nuke, hau zer egingo nuke”. Ez duzu horretan pentsatzen. Pentsatzen duzu mundu… mundu abstraktoetaz. 

IRATI JIMENEZ. Kontzentrazio erabatekoa eskatzen dizu. 

BENITO LERTXUNDI. Munduak egiten dituzu zure buruan.

IRATI JIMENEZ. Aipatu duzu lehen bakoitza nondik datorren horrek bere garrantzi baduela. Oker ez banago, euskal familia asko bezala, nahiz eta ez musiko profesionalak baina oso kantuzalea zen familia batetik omen zatoz. 

BENITO LERTXUNDI. Bai. 

IRATI JIMENEZ. Umetatik izan duzu, beraz, kantua ibiltzeko. Eta orain zuri entzunda, egia esan, ebidentea da baina ez zara aspertu. Ulertzen da zergatik eman dituzun 60 urte musika egiten. Ze entzuterakoan ebidentea da prozesuaren parte guztiak interesatzen zaizkizula. 

BENITO LERTXUNDI. Bai. 

IRATI JIMENEZ. Oraindik erakargarria egiten zaizula hor bilaketa horretan ibiltzea. 

LERTXUNDI. Gauza bat esango dizut. Gure etxean, nire arrebek  baziren arrebak ongi kantatzen zuten, bat igual gehiago gustatzen zitzaizun bestea baino. Denek bazuten kantatzeko sena. Eta anaiek ere bai. Gero pasa zitzaidan gauza bat. Nire beharbada txikiena oroitzapen txikiena, urrunena dagoen hortatik sentitu nuena. Eta izango nituen hiru bat urte, e? 

IRATI JIMENEZ. Oso, bai…

BENITO LERTXUNDI. Ni gogoratzen naiz… Esango dizut zergatik hau dena. Ez dakit kontatu hain luze ala ez, ez dakit. Baina nik seaska neukan. Seaska hori zegoen etxeko sukaldean. Eutera aldera eramaten zuen. Ikusten nituen kristalak negarrez. Beraz, negua zen. Eta izotz garaia zen, izotz giroa zen. Eguzkitsua zen momentu hartan eta horregatikan negar egiten zuten kristalek. Eta ni nengoen momentu hartan egurrezko seaska batean eta nengoen beroegi. Bero, bero, bero, bero. Bota egin nahi nituen tapakiak. Eta amak esaten zidan ezetz. Tapatu egin ninduen. Eta halako batean sukaldeko zerean zegoen ispilu txiki bat zegoen eta ispilu hori aurpegian jarri zidan. Eta ikusi nuen nire aurpegia gorri-gorri-gorria. Eta zen gorria. Saranpion, hori zen. 

IRATI JIMENEZ. Gaixo zeuden orduan. 

BENITO LERTXUNDI.. Bai. Birus bat edo izaten zen…

IRATI JIMENEZ. Bai.

BENITO LERTXUNDI.. Eta orduan esaten zen beroan eduki behar zela. 

IRATI JIMENEZ. Erretzen. 

BENITO LERTXUNDI. Eta nik negar egiten nuen. Eta ni ez nengoen gustura. Orduan amak kantatu zuen kanta bat. Eta kanta hura niri barregarria iruditu zitzaidan…

IRATI JIMENEZ. Lasaitu zinen.

BENITO LERTXUNDI. Eta gure amak gaizki kantatzen zuen fama zeukan. Ona omen zen aita. Eta “ama, zaude isilik, zuk ez dakizu kantatzen” eta esaten zioten, eta niri, aldiz, hura gustatzen zitzaidan eta gero Tom Waits ezagutu nuenean esan nuen “a, gure ama Tom Waits zen”. 

IRATI JIMENEZ. Hara. Ba. ez zuen gaizki kantatzen. Lehen esan dizut horren antza hartzen nuela zure kantu batzuetan. 

BENITO LERTXUND. Amaren antza hartzen nion. Tom Waitsen… Eta badakizu ze kanta zen hura? “Amerikara noa”. 

IRATI JIMENEZ. Hara. 

BENITO LERTXUNDI.. Eta gero nik “Amerikara noa” grabatu egin nuen. Eta hori grabatu nuen amarengatik. 

IRATI JIMENEZ. Oso gazte hasi zinen, lehiaketa bat irabazita musikaren mundura. Horrela iritsi zen Mikel Laboa zugana eta horrela zu Ez Dok 13ra. Eta gaur arte aritu zara horretan.

BENITO LERTXUNDI. Bai, begira, nik 65ean aurkeztu nuen nire burua Donostiako egunkaria “La Voz de España” zen orduan eta horrek hiruhilabete irauten zuen zertamen bat zeukaten, Bellas Artesen egiten zen. Eta horra aurkeztu nuen nire burua. Eta hor ibili nintzen. Ez naiz luzatuko istilu horretan. Eta hor nintzela, ni momentu horretan erlojerian nenbilen. Erlojugilea nintzen. 

IRATI JIMENEZ. Zapatigilea uste nuen. Ez dakit zergatik. 

BENITO LERTXUNDI. Ez. Erlojugilea nintzen. Eta nik orduan edukitzen nuen, guk ez genuen ‘tocadiscorik’ edo horrelako gauzak. Eta nik irrati txiki bat tailerrean, erlojerian. Eta hor entzuten nituen kantuak. Eta egun batez relojero nagusiak, oso musika zalea zen eta ekarri zituen etxean zituen zenbait tresna. Eta ekarri zuen. 

IRATI JIMENEZ. Laud bat, ez?

BENITO LERTXUNDI. Ekarri zuen laud bat. 

IRATI JIMENEZ. Ez da lehen instrumento ohiko bat, ez? 

BENITO LERTXUNDI. Lehen instrumentu bat hartu nuena hori izan zen. Afinatu egin nuen. Eta niri orduan asko gustatzen zitzaidan kantaria zen Elvis, besteak beste. Eta haren kantuak egiten nituen. Eta haren kantuak ingelesez ziren. Kantatu egin nahi nituen. Eta nik egiten nuen orduan euskaraz. Erderaz bazeuden, espainieraz bazeuden testuak baina erderaz kantatzen baldin banuen pixka bat ta urrundu egiten zitzaidan eta euskaraz hurbildu. Orduan genuinoago ikusten nuen. Eta nik horrelako zenbait kantu prestatuak nituen. Baina inportantea da “La Voz de España”k batean idatzi zuela horrelako letra handietan, erderaz: Orioko gazte bat perfilatzen da faborito bezala eta gainera badu berezitasun bat, “en vascuence” kantatzen duela. 

IRATI JIMENEZ. Esan behar nuen berezitasuna, hombre, laudarekin Elvis egiten bazenuen… ez, ez, euskararena zen. 

BENITO LERTXUNDI. Ordurako jada gitarra nuen. Eta elektrikoa gainera. Nire lehenbiziko tresna gitarra elektrikoa izan zen. Lauda utzi nuenean, metodo bat hartu nuen, eta gitarra elektrikoarekin hasi nintzen. Orduan harekin egiten nituen nire gauzak.

IRATI JIMENEZ. Rokeroa izan zinen orduan, beste ezer baino lehen. 

BENITO LERTXUNDI. Bueno, rokeroa edo. Elvis gustatzen zitzaidan. 

IRATI JIMENEZ. Niri ere bai. 

BENITO LERTXUNDI. Eta gauza da euskaraz. Eta hori publikatu egin zenez, egun batean hartu nuen deia Mikel Laboarena. Eta esan zuen orduan berak ikasle bat zuela Katalunian. Kontaktua zeukatela han sortu zen korronte batekin. 

IRATI JIMENEZ. La Nova Cançó

BENITO LERTXUNDI. Hori da. La Nova Cançó. Eta horrekin zeudela liluratuta etabar. Orduan pentsatuta zeukaten Euskal Herrian horrelako zerbait egin zitekeen. Orduan irakurri zutenean, hemen Orion bada bat, euskaraz kantatzen duena. 

IRATI JIMENEZ. Harek fitxatu zintuen. 

BENITO LERTXUNDI. Orduan deitu zidan eta bilera bat egingo zela lehengo Kursaal zaharrean eta gonbidatu ninduen. Gonbidatu ninduen eta joan nintzen. Eta egia esan lehenbiziko bileretan ez nuen ezer ulertzen. 

IRATI. Hori entzun dizut. Oteiza entzuten zenuela eta ez zenuela ezer ulertzen. 

BENITO LERTXUNDI. Nola etorri naiz ni hona. Ni beste bide batzuetatik nenbilen. Baina kuriosoa da nahiz eta ezer ez ulertu, eta tankera onik ez eman guzti hari, beti esaten zen “bueno, hurrengo bilera, egingo dugu halako tokitan, eta egunotan” eta ni ez dakit zergatik joan egiten nintzen. Baina jada jende gutxiago zegoen bilera horretan. Eta bukatzen zenean esaten zuten “bueno, eta hurrengoa egingo dugu halako tokitan, halako orduan”. Eta ni joan egiten ninzen. Eta ez dakit esplikatzen zergatik. 

IRATI JIMENEZ. Bazegoen zerbait. 

BENITO LERTXUNDI. Joan egiten nintzen. Eta orduan ere jende gutxiago. Gero baino jende gutxiago. Bileratik bilerara jende gutxiago. Eta azkenean gelditu ginen. 

IRATI JIMENEZ. Eta horiek izan zineten Ez Dok Amairu. 

BENITO LERTXUNDI. Eta Ez Dok Amairu hasi zen horrela. 

IRATI JIMENEZ. Erresistentzia froga moduko bat beharbada izango zen. 

BENITO LERTXUNDI. Filtro bat ematen du. Bilera bakoitzean, “ba, ni joan egingo naiz”. Eta nik ez dakit zergatik geratu nintzen. Hori sortu zen. 

IRATI JIMENEZ. Gauza batzuk… zuk esan duzu lehen, badu musikak misterio bat eta gauza batzuk badute misterio bat guztiz ulertzen ez duguna baina intuizioak eramaten zaituena bide horretatik, ez? Oroitzen duzu, ze, klaro, zure familian ofizio artistikoak ez dira beti hain ohikoak izan eta musikatik eta literatutik edo bizitzea ere zure inguruan ez badago inor horrela funtzionatzen duenik, ba, zeuretzat ere gauza arraroa bat egiten da. Eta ez dakit momenturen batean ikusi ote zenuen pasio bat izatetik aparte ibilbide artistiko bat eta profesional bat izan zitekeela. Oso goiz izan zen hori? Musikoa izan zintezkeela, alegia, ez zenuela zertan... 

BENITO LERTXUNDI. Egia esan, ez dakit oso plan argirik baneukan. Nik bakarrikan erlojeritzan nengoen. Eta erlojeritzari gero eta denbora gehiago kentzen nion. Eta nik lauretan ireki behar nuen denda, askotan bosterdietan itxita zegoen. Eta bezeroak sentitzen nituen kanpoan. Eta ni gitarra elektrikoarekin ari nintzen zarata ateratzen. 

IRATI JIMENEZ. Gero eta musiko hobea, gero eta erlojugile txarragoa zinen. 

BENITO LERTXUNDI. Desde luego, langile erantzukizuna bezala oso gaizki! Behin entzun nuen kanpoan esaten, “zer, oraindik itxita al dago?” eta bat, “bai, baina barruan dago, ez al duzue entzuten?” Ero hori, “ez al duzu entzuten?”. Eta gauza horiek etortzen zitzaizkion jabeari, seguru asko. Eta gero gainera nik…

IRATI JIMENEZ. Klaro. Langilea zinen, ez zinen jabea. 

BENITO LERTXUNDI. Ez nintzen jabea. Nik konpondu behar nituen erloju asko eta asko kajoi batean egoten ziren. Nola nik ez nituen konpontzen, denbora hartzen ez nuelako, ikusten nuen bere mezua. Etortzen zen hona, kajoia irekitzen zuen, hartzen zituen erloju pila bat horrela, sakelean sartzen zituen, eta joaten zen, eta hori zen mezu bat niri: “Zuk ez duzu egiten, beraz, nik egin beharko dizkiat”. Eta egun batean geunden afari bat egiten, ostatu batean hemen, eta esan zidaten, “etorri gitarrarekin”, eta ekarri nuen gitarra eta anplifikadorea eta hurrengo egunean etorri zitzaidan nagusi hori, eta esan zidan “atzo oso ondo, egin duk salto bat ikaragarria, nik hik bezala horrretara egingo nuke”. Eta nik mezua primeran ulertu nuen. Libratu nahi zuela nitaz. Hura izan zen nire aingeru guardakoa. 

IRATI JIMENEZ. Eta ibilbide guzti honetan esango nuke nahasturik eta gero nolabait esanda integraturik ere egin dituzu kantu batzuk Euskal Herriari begiratzen ziotenak, protesta kantuetatik zentozenak, eta era berean beste batzuk intimoak edo intimistagoak eta gauza biak nahasturik doazela, baina tira. Eta gero bi gauza horiek konbinatzen dituztenak ere bai. Alegia, norberak kanpora begiratzen duenean edo bere baitara begiratzen duenean pentsatzen dut ez dela hain desberdina prozesu hori. Bi gauzak batera doazela. Edo sentsazio hori izan dut behintzat, zure diskografia kronologikoki entzuterakoan. Gauzak joan direla, bi parte horiek joan direla integratzen. Ez dakit zuk ere sentsazio hori daukazun. 

BENITO LERTXUNDI. Hemen bi gauza daude. Kantuak egia da asko egiten dira, protesta kantuak egiten ziren nolabait esateko eragin nahian gizartena. Gizartean dauden nolabaiteko gauza okerrak edo ez dakit zer zuzendu nahian. Mugimendu bat sortu nahian. 

IRATI JIMENEZ. Ardura hori dagoelako. 

BENITO LERTXUNDI Hori da, nolabait esateko, enpresa bat. Politika den bezala. Eta hori antolatu egin behar da. Ez dago bakarrik egiterik. Badira antolatu munduan, mundu temporal horretan, edo mundu domestikoan, gizakia denboretan zehar antolatu da bere gauzekiko, bere nahiak eta sineskeriak eta eragina izateko jendearengan. Zergatik jendearengan? Jendeak ematen diolako boterea. Hori da alde batetik kontzeptoak eta nola nahi duzun portatzea mundua eta horrek nolabaiteko etekinak, zenbaterainoko garrantzia izango duen zugan eta pentsaturik egiten den gauza bat. Beste historia bat da… Eta horrela sortzen dira kontzeptoak idealismoari. Baina ez dira berez ez da mundu bat pertsonari hazten laguntzen diona.

IRATI JIMENEZ. Hori beste leku batean egin behar duzu, ez?

BENITO LERTXUNDI. Bai. Asuntoa da ez dagoela tokirik. Ez dago tokirik. Bidea bakarra da. Bera da. Norbera da bidea. Doktrina horrek ez du ezertarako balio. Baizik eta alienatzeko. Eta kolonizatzeko. Artaldetzeko baino ez du balio horrek. Ni oso interesatua egon naiz betidanik eta urte asko dira ez dakit zergatik niri gertatu zitzaidan gauza bat, oso tradizio bati lotuta nengoen gauza batetik etendura hori izan nuen gau batean. Horrela kolpekoa etabar. Niri asko pentsa arazi zidan gauza horrek. Orduan konturatu nintzen, besteak beste, kontatzen direla zer diren gauzak, ideia bat, zer den ona, baloreak, hori dena kontatzen direla, etabar… dena gezurra da. Azkenean, erabili nahi zaituzte horien bidez. Horiek dira ikur batzuk bezala, horien atzetik eramaten zaituenak. Azkenean, bat hasiko bada ezinbestean behar duela aurkitu, aurkitu, hau da argira jarri, guk denok dugun gauza bat ezin hobeagoa dugu. Eta da adimena da. Adimena edo aske da edo ez da adimen. Hori da. Hori oso garbi ikusi nuen. Adimenak bere agintaritza galtzen duenean, hau da, besteen esanetara, hau da, agintariak kanpoan aurkitzen dituenan uzten dio adimen izateari, mentalitatea bihurtzeko. Zer esan nahi du da mentalitatea? Zerbaiten zerbitzuan. Hor sortzen den kultura guztia da txarra, ergeltzen zaituena, gatibu egiten zaituena. Presondegi batean sartu zara. Eta mendeak eta mendeak daramatza gizakiak hortan. Zoriontasunaren bila metodoa, zer den zoriontasuna eta nola aurkitzen den eta hau eta hura esplikatzen dizute eta inor ez da erreparatzen holako kasuetan. Zerbaiten bila hasten garenean, eman dizkiguten pauten ondorioz, ez dagoen zerbaiten bila hasten garela. Eta nola aurkitzen da ez dagoena? Ezinezkoa da. Beti aurkitzen duzu begiratzen baduzu zer dagoen horren tokian ikusiko duzu zorigaitza dagoela. Zoriontasunaren bila hasten zara ez dagoen tokira. Zorigaitza hor dago. Eta hori itsusi egiten da, nonbait. Eta orduan hala hasten zara ameskeri batean. Serioa izanik egiten, serio batek egiten duena da beti ikertu egiten da dagoena, eta ez dagoena eta ikusi zoriontasuna falta baldin badu, zorigaitza dagoelako dela. Zorigaitza dagoenean ikusi behar dugula nondik nora egin duen zorigaitz horrek bide. Ze naturaleza duen. Serioski batek egiten duenean bidea, nahiz eta itsusi gelditu, bere infernura jeisten denean, beti topatzen da norberak egindako mamuarekin. 

IRATI JIMENEZ. Bere buruarekin.

BENITO LERTXUNDI. Eta behin norberak egindako mamua ikusten duzunean ez du ezer egin behar. Bultza egin behar diozu. Zoriona. Babestua zaude. Sereno zaude. Ongi zaude, ez?

IRATI JIMENEZ. “Gernika kontzertuan” honetara iritsi zara azkenik. Baina ez da izan disko bat planifikatua. Ez da izan zeure bidera etorri dena. Eta zeure bizitza egoerarekin lotura zeukana. Nola iritsi zinen azken diskora.

BENITO LERTXUNDI. Bai, disko honen naturaleza da… Nik ez dut bilatu disko hau. Ez zen nire egitasmoa. Egoera edo gauza batzuen ondorioz etorri da. Eta apur bat kontatuko dut nola den. Ni nentorren pandemiatik pixka bat hasi behar zelakoan eta ez dakit zer eta nolabait hasi nintzen. Baina geroztik etorri diren bi urteetan salbuespen bat edo besterekin baina ez nintzen oso eroso sentitu kontzertuetan. Ez dakit zergatik baina ez nintzen oso seguru sentitu. Eta horrela egin ditut bi urte. Eta azkenean sentipen horiek areagotzen ari ziren. Gero eta gehiago areagotzen. Eta heldu nintzen azken kontzertura. Eta hori zen Gernikan. Eta Gernikan gazte batzuk ziren antolatzaileak. Eta haien eskutik. Eta gero konplizitate berezi bat sortu da gure artean. Eta kontzertu hartan aurkitu nuen ikaragarrizko giroa. Hunkiduraz betea. Ez dakit zer zegoen. Eztanda bat egin behar zela ematen zuen hango giroak. Baina nire arima ez zegoen eroso. Eta ernegatzen ari nintzen. Ernegatuta bukatu nuen kantaldia. Eta banuen ondoan musikari bat, aldagelara etorri zen, eta zegoen giroa ikusita esan nion “bukatu da”. 

IRATI JIMENEZ. Hau da azkena. 

BENITO LERTXUNDI. Gero egin nuen Iruñean azken kontzertua. Eta hartu nuen erabaki hori. Musikoei esan nien. Etxean entzuten nituen kontzertuko soinuak. Eta Olatz emaztea zebilen bere gelan sartuta, txukuntzen, nibelak igotzen, jeisten, entzungarri izateko moduan. Eta eskatu zidan egun batez entzunaldi bat emateko. 

IRATI JIMENEZ. Eta entzun zenuen. 

BENITO LERTXUNDI. Eta entzun nuen. Eta ikusi nuen hor disko bat zegoela. Lan asko egin behar zela. Baina disko bat bazegoela. Oso garbi ikusi nuen. Disko bat dago hemen. Eta pentsatu nuen lana, lan egingo dut, lanerako nago. Ez nuen kontzerturik. Denak bota nituen eta lanerako nengoen. Oso ongi pasa dut. 

IRATI JIMENEZ. Ze ondo. 

BENITO LERTXUNDI. Egun batean egiten nuen gauza bat, bestean buelta ematen nion. Nenbilen koloreen bila. Eta gauza da azkenean pixkanaka disko bat egin dudala. 

IRATI JIMENEZ. Hor barruan erditu.

BENITO LERTXUNDI. Masterizazioa, digitaletatik analogikora pasa zen, beste sonido bat hartu zuen. Esan nahi dudana da disko hau ez zela existituko nik erabaki hori hartu izan ez banu. Kantagintza uztearen erabakia hau hartu ez banu ni ez nintzen horretan jarriko. Ikusi izan banu kontzertuen zerrenda ni egongo nintzen horretan, kontzertuak prestatzen, ensaioak egiten eta horrela. Eta ez nintzen jarriko disko bat egiten, kontzertu batekin. Baina horretatik libre nintzenez…  

IRATI JIMENEZ. Presiorik gabe, libertate horrekin.

BENITO LERTXUNDI. Erabaki hori hartu nuen eta ez nuen publikoki esan. Batzuk bazekiten baina ez nuen iragarri. Eta orain kontzertuaren aurkezpena egingo dugu eta hor emango dut nire erabakiaren berri. 

IRATI JIMENEZ. Zuk musikarekin bukatu zenuela baina musikak ez zuela zurekin bukatu. Pozten naiz prozesu hori onuragarria izan delako. Eta zorionekoa. Azkenean zure musika ikusi dugu ze pasioarekin egin duzun, ze interesgarria izan den zuretzat musikaren prozesu hori. Musikaren misterioak zugan disko bat sortu duelako.

BENITO LERTXUNDI. Ofizio interesantea da.