«Generoko literatura ona, hemengoaz eta orainaz hitz egiteko maskara bat da»

Jon Bilbao, idazlea

Ribadesellan jaio zen, eta Asturiasko kontzeju hori erakutsi du bere ipuinetako batzuetan, baita literatura-agertoki boteretsu gisa baliatu ere bere azken liburuaren ekintza kokatzeko: Los extraños (Arrotzak). Eleberri labur eta liluragarri horretan, ustekabeko bisitari batzuk heltzeak eta OVNI/OBJEKTU HEGALARI EZEZAGUN bat agertzeko aukerak testuinguru alegoriko gisa balio du bikote baten egoera kontatzeko; izan ere, bikotekideen elkarrenganako distantzia izugarri areagotu da, elkarrenganako arrotz, edo, are, martetar, bihurtzeraino. Arrotzak lehen eleberri laburra izan da Bilbon finkatutako asturiar honentzat; Meatzeetako Ingeniaritzan eta Ingeles Filologian lizentziaduna da; gazteentzako pertsonaia historikoen biografiak egin ditu; klasiko anglosaxoi handiak itzuli ditu, hala nola Conan Doyle edo Bram Stoker; eta ipuin-liburuak eta eleberriak idatzi ditu; horri esker, irakurle leialak eta prestigio eztabaidaezina lortu du, baita errekonozimendu garrantzitsuak ere, hala nola Literaturako Euskadi, Ignacio Aldecoa edo Tigre Juan sariak. LABORAL Kutxaren Bilboko egoitza nagusian gaude Jon Bilbaorekin, urriko goiz bero batean, errealismoaz eta errealitateaz, irudimenaz eta ihesbideaz hitz egiteko. Istorio handien narratzaile izugarri indartsua da, eta, literaturari esker, gustuko ez zuen karrera batetik libratu zen idazlea.

Entzun eta harpidetu zaitez gure podcastera Apple Podcasts, Google Podcasts, Spotify guneetan edo zure podcast plataforma faboritoan. Atal honen transkripzio bat aurkituko duzu post honetan, ulergarria izateko editatutakoa.

JON BILBAO. Asko gozatzen dut. Asko eta asko. Gozatuko ez banu, ez nuke egingo. Batez ere, ondo sentiarazten nauelako idazten dut. Edo, ondo ez bada ere, idatziko ez banu baino hobeto sentiarazten nauelako.

Ingeniaritza ikasten hasi nintzen, familiaren tradizioarekin jarraitzeko batetik, eta gustatzen zitzaidala uste nuelako bestetik. Edo noizbait gustatuko zitzaidala uste nuelako. Bidearen erdian, ordea, ezetz konturatu nintzen. Ez nuela gustuko konturatu nintzen. Ez nuela bizitza osoa harriak txikitzen jardun nahi. Eta bestetik, idazteko zaletasuna ere bazegoen, irakurtzeko zaletasuna, hobe esanda. Hasieran, irakurtzea zelako soilik. Ingeniaritzaren karreraren erdian nengoela, erabaki bat hartu beharrean nengoela ohartu nintzen. Karrera bertan behera uzteak drama txiki bat suposatuko zuen familiarentzat, edo ez hain txikia agian, eta gainera, itzulerarik gabeko puntua gainditua nuen ordurako.  Karrerako ia laugarrenean nengoen, eta aurrera ihes egitea erabaki nuen, baina konpentsazio-mekanismo bat behar nuen, gogobeteko ninduen zerbait, nik kontrolatzeko moduko toki bat, ondo pasatzeko eta ihes egiteko toki apropos bat; hasieran irakurtzea izan zen, txiki-txikitatik izan zen moduan, baina horrek nahikoa izateari utzi zion. Irakurtzearekin ez nuen nahikorik. Orduan, kontrola hartu behar izan nuen, eta horrela idazten hasi nintzen inolako asmo handirik gabe, gozatzeko eta ihes egiteko asmo bakarrarekin.

IRATI JIMÉNEZ (LABORAL Kutxa). Duela gutxi, argazkilari batek oso gauza hunkigarri bat esan zidan. Ez genuen elkar ezagutzen, eta elkar ezagutu eta berehala, hau bota zidan: "izan ere, batzuetan literaturak atea jotzen dizu eta bizitza salbatzen dizu, ezta?" Ezerezetik, eta zu ere neurri batean salbatu zintuen eta espazio hori eman zizun, ezta?

JON. Bai, bai, ezbairik gabe. Bizitzan gertatu zaizkidan gauza onenetako bat izan da. Eta batzuetan galdetzen didatenean "ez al zara damutzen ingeniaritza ikasi izanaz edo erabaki hartaz?", nik ezetz erantzuten dut, merezi izan zuela, sikiera literaturara eraman ninduelako.

IRATI (LK). Lehendik esan dugunez, Jon Bilbao Ribadesellan jaio zen, Asturiasen, 1972an, orain 50 urte beraz, eta haren liburuen irakurle guztiek dakitenez, literatura irrikaz bizi duen idazle zoragarria da. Alabaina, bizi ez da bere liburuetatik bizi, edo ez horretatik bakarrik. Lan-ordu gehienak itzulpengintzan sartzen ditu, bere pasio nagusiarekin lotuta daukan lanbide batean.

JON. Itzulpengintzak fakturak ordaintzeko balio izan zuen bere garaian, eta orain ere hala da. Idazkuntzaren lanbide osagarri bat da, bizitzeko aukera ematen didana, eta pozten naiz bizitzeko aukera ematen didalako, eta benetan gogoko dudanetik oso urrun ez dagoelako. Nahiago dut itzuli edo literatura-tailer bat eman, bulego batean lan egin baino. Izan ere, horretan ere aritu naiz, eta esperientziaz dakit ez dudala gustuko. Gainera, profesionalki ere bere balioa dauka, beste norbaiten testu bat aletzen ari zara azken batean...

IRATI (LK).  Besteren prozesuan.

JON.  Askotan, zu egiteko gauza zarena baino askoz ere maila handiago batean. Beti izaten da zerbait ikasteko aukera beraz.

IRATI (LK). Gure gonbidatuak 30 urte beteta zeuzkala argitaratu zuen lehen lana, eta debut zoragarri batekin egin zuen. 2008an lehen eleberria argitaratu zuen: El hermano de las moscas (Eulien anaia), baita lehen ipuin-liburua ere: Como una historia de terror (Beldurrezko istorio baten antzera), eta azken horrekin Narratibako Ojo Crítico Saria lortu zuen. Gero sari gehiago, eleberri gehiago eta ipuin bilduma gehiago iritsi ziren: Padres, hijos y primates, Shakespeare y la ballena blanca, El silencio y los crujidos, Stromboli (Gurasoak, seme-alabak eta primateak, Shakespeare eta balea zuria, Isiltasuna eta karraskak, Stromboli), eta 2020an bere liburu txalotuena argitaratu zuen: Basilisco (Basiliskoa). Gaur egungo kontakizunak Mendebalde urrunean girotutako beste kontakizun batzuekin uztartzen dituen ipuin bilduma.

IRATI (LK). Basiliskoa lanerako Jon Bilbaok hasiera batean izan zuen ideia zera izan zen, hain zinematografikoa den garai horren erretratu bat egitea historiari zorrotz jarraituz, baina gero konturatu zen ez zuela Mendebaldearen benetako historia bere literatura-planekin uztartzeko modurik.

JON. Hortaz, dokumentazio-prozesu horretan ohartu nintzen Mendebaldeaz pentsatzean burura datorkiguna, gehienetan, egoerak, pertsonaiak eta abar... ez zela existitu. Horiek konstruktu narratiboak dira, herri-kulturak eta gehienbat zinemak sortutakoak. Ikusten duguna, hainbatetan kontatutako gertaeren esajerazio eta orokortzeak dira. Billy Haurrak bi pertsona erail zituen bere bizitzan, agian hiru. Hiri arriskutsuenak abertzainen hiriak ziren; behizainek bertara eramaten zituzten abereak, eta, trenetara igo ondoren, hirietara eramaten zituzten. Eta hiri horietan gehienez ere bost pertsona hilko ziren urtean su-armen eraginez.

IRATI (LK). Ez bost pertsona ordu-erdiro.

JON.  Ez, ez, bost urtean, eta alderatu kopuru hori 2022. urtean munduko edozein hiri handitan dugunarekin. Interneten egunkari bila hasi nintzen, eta nire buruari esaten nion "hau sekulakoa izango da, dokumentazio-iturrira iritsiko naiz, den-dena edukiko dut".... eta izugarri aspergarriak dira. Lintxamendu, jazarpen eta doluei buruzko berriak aurkituko nituelakoan nengoen....

IRATI (LK). Bidelapurrak... lapurretak...

JON.  Ez, ez. Lur-auzien, abereei ur-eremuetara sartzen uzteko baimenen eta horrelakoen inguruko berriak dira gehienbat.

IRATI (LK). Horrekin John Fordek ezer gutxi egingo zuen.

JON. Horrekin John Fordek eta Howard Hawksek ez zuten lehengairik. Laburbilduz, konturatu nintzen dokumentazioari % 100ean jarraitzen banion Mendebalde agian oso errealista bat islatuko nukeela, baina irakurleei Mendebalde hori ezezaguna egingo zitzaiela, eta nik neuk ere, Mendebalde horretaz hitz egiteko gogorik ez nuela. Horrenbestez, askatasunez jokatzea erabaki nuen, eta nire buruari zera esan nion: "bueno, nahi dudanean dokumentaziora joko dut, eta beste batzuetan irudimenera, nahi dudanaren arabera". Eta horrek aukera berri asko zabaldu zizkidan. Nolabait esateko, behar adina dokumentatu nintzen, uneren batean asmatzen hasteko adina. Nolabaiteko egiantzekotasunez asmatzeko.

IRATI (LK). Prozesu horren emaitza Basiliskoa izan zen, errealismorik zorrotzenetik abiatuta, pixkana-pixkana, irudimenaren lautadetan barneratzen den liburu zoragarri bat Jon Bilbaoren estiloaren erakusgarririk onena da orain artean, eta aipatzekoa da egile honek errealismoa fantastikoarekin, poetikoarekin, eta, azkenean, mitologikoarekin, uztartzen duela.

JON. Nahiago dut egiantzekotasunaz hitz egin, errealismoaz baino. Izan ere, egiantzekotasunak mugitzeko askatasun pixka bat gehiago ematen dizu. Nik esango nuke errealismoa egiten dudala funtsean, nahiz eta Arrotzak liburuan zeruan OHEen itxurako argi arraro batzuk agertu edo beste liburu batzuetan thriller moduko edo beldurrezko elementuak tartekatu. Egiten dudana funtsean errealismoa dela iruditzen zait, nire ustez pertsonaien portaera errealista delako. Eta funtsezkoena hori da, guk pertsonaiak errealistak diren edo ez diren begiratzen dugulako. Gu bezalakoak diren pertsonaiak erosten ditugu. Eta gero, egiantzekotasunaren gaira itzuliz, work in progress bat jartzen dut abian, egiantzekotasunaren josturak behartuz. Asko gustatzen zait. Hau da, istorioak modu lau batez hasten ditut, irakurleak eroso sentiarazteko moduan, batzuetan topikotik, lehendik ezaguna eta ikusita egonik, dagoeneko imajinario kolektiboan jasota dagoenetik abiatuta ere, baina gero, urratsez urrats, hortik urruntzen naiz egiantzekotasunaren josturak pixka bat behartuz, baina irakurtzen duzunean ez igartzeko moduan.

IRATI (LK).  Pixkana-pixkana erosten zoaz.

JON. Eta amaieran irakurleak esan dezala: “baina nola iritsi gara hona?”, lehen orrietan ematen zuenarekin zerikusirik ez duen eleberri honetara.

IRATI (LK). Horrela, gure gonbidatuak lortzen du errealismoa mitologiko bihurtzea, eta bere literaturan errealitate gehiago sartzea, errealismorik zorrotzenean geratuko balitz sartuko litzatekeena baino.

JON. Garai batean, literatura-tailer batean ikasleei hori azaltzen ahalegintzen nintzenean, adibide bera jartzen nien beti. Ziurrenik denok lagun oso lotsati bat izango dugu.  Gauez ateratzean dantzan sekulan ere egiten ez duena. Inauteria iristean, ordea, mozorrotu egiten da, eta egun horretan bai, egiten du dantzan. Baldarki dantzatuko du, eta hiru gintoniken laguntzarekin, baina egun horretan egiten du dantzan. Faltsukeriaz ari da, hipokresiaz, guri ziria sartu nahian? Ez. Bera izaten ari da eta izugarri gozatzen ari da, baina zerbaiten beharra zeukan bere alderdi hori azaleratzeko, ez gintoniken beharra, maskararen beharra baizik. Horrek irekitzeko ziurtasuna ematen diolako. Eta konbentzituta nago askotan generoko literatura ona horixe bera dela. Lem-en Solaris edo Adam Le May-ren Basamortuko zentauroak, adibidez, hemengoaz eta orainaz hitz egiteko maskarak dira. Eta niaz.

IRATI (LK). Nolanahi ere, hainbat irakurlek esan dezakete, jakina, ez dituztela gustuko Arrotzak edo Basiliskoa obretan ageri diren fantasiazko jolasak.

JON. Irakurle jakin batzuek ez dute horrelako jolasik onartzen. "Nik hau ez. Ariketa hau ez.  Fantastikoa ez. Generoak ez. Nik errealismoa bakarrik". Gero errealista zer den eztabaida dezakegu, izan ere best seller diren eta best seller ez diren liburu asko daude, errealista, kostunbrista, eguneroko gisa saltzen diguten literatura asko, nire arimatik zurera hitz egiten dizuna, eta bai, pertsonaiak sartzen eta ateratzen dira, hitz egiten dute, hartzen dute... baina gero, barkatu, baina ziurrenik gertatzen dena errealista da, baina zure kontatzeko modua ez zait errealista iruditzen. Dena ongi aurkeztuta badago eta begizta ixten bada, ez du gune ilunik uzten, interpretatzeko moduko ezer ere ez, istorioa begizta batez ixten duzu, pertsonaiak berez agortzen dira... Barkatu, bizitza ez da horrelakoa, hori ez da errealista.

IRATI (LK). Azken batean, fantasia eta errealismoa, fantasia eta errealismo moduan interpretatzen ikasi ditugun kodeak baino ez dira, baina errealitatea, Gabriel García Márquezek esan zuen moduan, tomate batzuen prezioa baino zerbait gehiago ere bada.

JON. Ipuinaren formatua bera ere guztiz errealista ez izatea ere gerta liteke. Nolabaiteko pisua izanik kontatzea merezi duen istorio bat hain modu labur eta neurritsuan kontatzeak ez dauka inolako zerikusirik bizitzan gertatzen zaigunarekin. Izan ere, bizitzan dena luzatzen da, gai batean murgilduta zaudenean, noiz hasi zen ere ahazten duzu. Gai hori amaitua zegoelakoan zeunden, eta gero hilabeteak edo urteak ere ematen ditu, itzulinguruka.

IRATI (LK). Eraldaketa pertsonaletan ere —eta askotan gakoa horretan datza, nolabait konturatzean—, gehiago luzatzen dira benetako bizitzan ipuin baten denboran baino.

JON. Hori da. Ipuin askotan ageri diren une epifaniko horiek, horietatik zenbat dituzu bizitzan? Eta askotan, inoiz une epifanikoren bat baduzu, a posteriori ohartzen zara.

IRATI (LK). Bai.

JON. Ez da “epifania bat bizitzen ari naiz, hau giltzarri-une bat da nire bizitzan”. Inondik inora! Mesedez!

IRATI (LK). Konbentzioak hor daude, haiekin jolasteko, eta generoek joko-arau batzuk ezartzen dituzte, baina azken batean hori da, joko bat.

Ez zaituzte literaturaren espetxean sartzen arauak eta kodeak ez betetzeagatik. 

JON. Izan ere, araurik ere ez dago. Ezta koderik ere. Erreferentzia soilak dira, baina ez betebeharrak.

IRATI (LK). Bizitzan errealitate gehiago dago errealismoaren etiketaren azpian gordetzen duguna baino. Horregatik, Jon Bilbaoren literaturan tokia dago fantastikoak diruditen une errealistetarako edo errealismoan txertatzen diren une fantastikoetarako. Nolanahi ere, esan beharra dago bete-betean generokoa den eremuan ere barneratu dela, Auditoria izeneko lanean adibidez: eleberri grafikoa da, zientzia fikziozko osagaiak izaki etorkizun-orain edo orain-etorkizun bitxi batean kokatzen dena, eta zinemarako proposamen modura sortu zena.

JON. Proiektu horrek ere buelta asko eman zituen. Zinema-gidoi baterako sinopsi bat izan zen hasiera batean, produkzio-etxe baten enkargua, zientzia fikzioko istorio bat, aurrekontu txikikoa baina poz handia eman zidana. Sinopsi bat baino gehiago ere idatzi nuen, istorioaren laburpen nahiko mamitsu bat zen, eta, gertatu ohi den bezala, denborarekin iritziz aldatu ziren eta proiektua bertan behera geratu zen; nik etsipen galanta hartu nuen, egia esan. Eleberri moduan, eleberri labur moduan berridaztea pentsatu nuen, baina kontuan hartu behar da oso termino bisualetan eginda zegoela; bestetik, nik komikiak irakurtzeko zaletasun handia izan dut beti, eta zera pentsatu nuen: "eta komikirako gidoi bihurtzen badut?". Orduan Astiberriko editoreengana jo nuen lagunak direla aprobetxatuz, eta nire asmoaren berri eman nien. Esan nien “hau da sinopsia, aukerarik baduela iruditzen zaizue?” Eta baietz erantzun zidaten. Bai, eta interesatzen zaigu.

IRATI (LK). Izan ere, idazten ditugun istorioak ez daude soilik inspirazioaren edo gogoaren mende, beste eragile batzuk ere badaude, hainbeste aipatzen ez badira ere, garrantzi bera edo are handiagoa daukatenak. Betebeharrak, denbora, familia, dirua.

JON. Nik 400 orriko eleberri bat idatzi nahi nuke, baina une honetan ez daukat ez denborarik ez indarrik 400 orriko eleberri bat nik behar nukeen moduan idazteko. Errutina batekin, maiztasun batekin, kontzentrazio-maila batekin, ezin dut.

IRATI (LK). Zure barruan ere toki handi bat egin beharko zenioke.

JON.  Hori da.  Haurrak daudelako, eta betebeharrak, eta itzulpenak, eta familia, eta bidaiak, eta alde batera utzi ezin diren eta utzi nahi ez diren gauzak.  Arrotzak bezalako eleberri labur bat edo Basiliskoa osatzen duten kapituluetako kontakizunak idazteko tokirik bada, ordea. Horretarako denbora, kontzentrazioa eta indarra badago, baina zerbait luzeago egiteko gogoa ere hor dago beti, non istorioak amaitu gabe geratzen diren, pertsonaiak behin eta berriz agertzen diren, eta hazi eta bilakatu ere egiten diren.

OFF 11. Errealitateak literatura baldintzatzen du, eta literatura ezin daiteke errealitatearen eragilerik gabe ulertu: horixe da gai nagusietako bat Jon Bilbaok idatzi duen lan interesgarrienetako batean. Shakespeare eta balea zuria eleberrian planteatzen da zer gertatuko ote zen itsas bidaia batean Shakespearek kaxalote itzel bat ikusi balu, eta, horretan inspiratuta, 200 urte geroago Herman Melvillek Moby Dick eleberrian idatzi zuen istorio bera taula gainean antzeztu balu. Literatura sortzeko prozesuaren gaineko ariketa harrigarri bat dugu horren emaitza, non egileak uztartu egin zituen, batetik, Moby Dick eleberriaren bertsio bat pertsonaia sekundario baten ikuspegitik idazteko zuen gogoa, eta, bestetik, Shakespeareren obra batean hartz baten agerraldi bitxiak eragiten dion jakin-mina.

JON. Neguko ipuineko eszena batean, haur bat erailtzera doaz basoan, Edurne Zuri ipuinaren antzera, baina azkenean ez dute egiten, krimena egitera doazenean hartz bat agertzen delako, eta aiztoa daramana ikaratu eta korrika ateratzen delako; ohar eszenikoaren arabera, korrika ateratzen da, hartz bat atzetik duela. Baina... barkatu?

IRATI (LK). Eta hartza?

JON. Hartz bat atzetik duela? Eta nola sartzen duzu hartz bat antzeztokian? Isabeldar garaian, antzerkiak ez zeuden Londreseko eremurik onenetan, aldirietan zeuden, konsakratu gabeko hilerriak, xaboi-fabrikak, prostituzio-etxeak zeuden tokian, eta hor txakur eta hartzen borrokaguneak ere bazeuden, garai hartan jendearen gustuko ikuskizuna baitzen.

IRATI (LK).  Hartz bat aurkitzea ez zen hain zaila beraz.

JON.  Espekulazioak egin dira litekeena dela hartz horietako bat hartu izana, Errusiatik ekarritako hartz beltzak izaten ziren normalean, nolabait hezia eta otzandua zegoen hartz bat hartu, antzeztokiaren albotik sartu eta taularatu izana. Eta nik esan nuen "ba horren inguruan zerbait idatzi behar dut".

IRATI (LK).  Oso dibertigarria da.

JON. Baina ideia hori gauzatu ezinean nenbilen. Orduan ideia batetik bestera, asmo batetik bestera jauzika ibili nintzen, eta azkenean esan nuen... agian bi ideiak buruan neuzkalako, azkenean bat egin zuten, eta bi asmoak gauzatuko zirela ikusi nuen. Shakespeare eta Moby Dick.

IRATI (LK).  Eta, lehenago ere esan dizut, bertigoa ere sentituko zenuen, material horiek, koloso horiek ukitzean.

JON. Hasieran bai. Nire buruari baimena eman nion, azken batean ez naizelako ari Shakespeareri buruz hizketan. Lehentxoago elkarrizketan autofikzioa terminoa agertu dela uste dut. Nire ustez, literatura guztia, benetan literatura bada, autofikzioa da neurri batean.

IRATI (LK). Zalantzarik gabe.

JON.  Zuretik jarri behar duzu. Egiatik zerbait izan behar du.  Eta egia hori zeuk ematen duzu.

IRATI (LK).  Egia zuk zeuk ematen duzu, kontatzen duzuna kontatzen duzula. Bestela esanda, nahi duzuna idatz dezakezula, baina horrek egiazkoa izan behar duela. Idaztea erabakitzea delako. Baina zer kontatu behar den esaten digun barne-ahots bati ausardiaz obeditzea ere bada.

JON. Idazten duzunean hori ederra iruditzen zait niri, eta zoragarria ere bai. Baina nahastu ere egiten zaitu, kolokan jartzen zaitu nolabait. Ados nago, idaztea erabakiak hartzea da. Baina ezin ditzakezu erabaki guztiak hartu. Eta gauza batzuk modu irrazional, modu guztiz irrazional batean egiten dituzu, hau da, barrenak hori egin behar duzula esaten dizulako, eta, hala egiten ez baduzu, gaizki sentituko zarela esaten dizulako.

IRATI (LK). Huts egiten hasiko dela.

JON. Hau huts egiten hasiko dela. Edota, agian liburuak funtziona dezakeela, baina zuri lotsa emango dizula. Ez zaizu gustatuko azalean zure izena ikustea. Hala egin behar duzu, eta horretarako arriskatu behar duzu. Instintu horiek, oihanaren dei horiek aintzakotzat hartu behar direla iruditzen zait. Arriskatu behar da.

IRATI (LK). Ziurrenik galdera hau ez da aproposa idatzi nahi duena oihanaren deiarekin parekatzen duen idazle batentzat, baina gure elkarrizketa amaitu aurretik, lehendik bagenekiena berresteko eskatuko dizugu, Jon Bilbaok idaztea izugarri maite duela berretsi dezala alegia. Areago kontuan hartuta hainbeste sufritzen omen duten idazle horiek ez zaituztela konbentzitzen...

JON. Batzuetan zera pentsatzen dut, tira, itxurakeria izan daiteke. Oinazetan, penetan bizi den idazlearen irudi hori... edo itxurakeria da, eta itxurakeria bada, penagarria iruditzen zait. Eta, itxurakeria ez bada, are penagarriagoa iruditzen zait. Jar zaitez beste zerbaitetan lanean, mesedez.... 

IRATI (LK). Idazten gozatu egin behar da, nahiz eta, bizitzan gehienetan bezala, egun onak eta egun txarrak izan.

JON. Primeran pasa dezakezu, eta munduko lanbiderik onena da niretzat, baina bere zailtasunak ere baditu, ezta?

IRATIK. Bere frustrazioak.

JON. Lanbidearen frustrazioak. Ez da meatzera jaistea, ez da hegaluzearen kostera egitea, baina teknika-alorreko kontuek egiten dute gogorra, buruan daukazun hori kontatzen asmatzen ez duzulako, eta, bestetik, eta hau konplikatuagoa da, egiten ari zarena gogoko izan arren, litekeena da mingarriak diren, zuretzat ulergaitzak edo onargaitzak diren gauzei buruz idaztea... eta hori konplikatua da bai. Alabaina, horrelako batean aurkitzen zarenean, arraioa, nik hori barruan neukan benetan? Nire inguruko batzuk hala ikusten ditut benetan? Horrela biluzteko prest nago? Hor meategiko zain on bat pikatzen ari zara. Eta horretan aurrera egin behar duzu. Edo gogoeta serio bat egin behintzat.

IRATI (LK). Jon Bilbaori agur esaten diogu Kale Nagusiko zalapartaren erdian, oraindik literaturaz eta baleez hitz eginez eta liburuez solasean jarraitzeko gogoz. Litekeena da Meategietako Ingeniaritza familiaren usadioari jarraikiz ikasi izana, baina zain on bat pikatzeaz diharduenean, izan ez zen ingeniaria azaleratzen da pixka batean, eta geologiaz dakienarekin antzera gertatzen da sarritan, bere eleberri eta ipuinetako literatura-lurraldeetako arrailetan barrena etengabe sartzen den heinean. Literatura-ariketa zirraragarri horiek eguneroko gelditasunetik eguneroko kezkara eramaten gaituzte, ezinegonean eta harriduran barrena, harritzeaz gainera, noizbehinka urduritzen gaituen, eta une oro interesatzen eta liluratzen gaituen literatura-gaitasun baten eskutik.