«Aske izan behar dugu arriskuak hartzeko, diziplinaz eta inspirazioz, bestela, ez du merezi»

Eneko Sagardoy, aktorea. Nicolas Assasen argazkia.

Eneko Sagardoy (Durango, Bizkaia, 1994) aktorearekin bere lanbideaz eta ibilbide profesionalaz hitz egin dugu LABORAL Kutxaren podcastaren bosgarren atalean. Goenkale eta Hondar ahoak telesailetan edota Handia filmean ikusi dugu, besteak beste. Azken lan horrekin Goya saria irabazi zuen.

Entzun eta harpidetu gure podcastean Apple Podcasts-en, Google Podcasts-en, Spotifyn edo gogokoen duzun podcast-plataforman. Post honetan, atalaren transkripzioa aurkituko duzu, irakurgarri izan dakizun editatua.

ENEKO SAGARDOY. Zuk film bat egiten duzu, baina gero milaka istorio sortzen dira hortik, pertsona bakoitzak ulertzen duenaren eta film horretan norbere buruaz ikusten duenaren arabera. Hori zirraragarria da. Ikusle naizenez, niri ere gertatzen zait. Ikusten ari naizen horretan sartu eta hortik irtetea gustatzen zait, eta «non egon naizen» pentsatzea. Gertatu izan zait —ez dakit zuk ere halakorik bizi izan duzun—, neure bizitzan kezka eragiten zidan zerbaiti nola heldu ez nekiela, istoriotik irten eta guztia argi ikustea, edo agian ez, are ilunago ikustea, eta pentsatzea, jakina… bai, hori zirraragarria da. Fikziora jotzeko gogotsu gaudela uste dut, lo gaudela ere egiten dugu eta!

IRATI JIMENEZ (LABORAL Kutxa). Antzerki amateurrean piztu zitzaion aktore izateko ametsa, 14 urterekin, Durangoko Karrika taldean. 18 urterekin telebistan ari zen lanean jada, Goenkale telesailean, Said gazte turkiarraren rolean. Ordutik ez da gelditu: Amaren eskuak, Soinujolearen semea, Hil kanpaiak eta, berriki, Mía y Moi filmetan hartu du parte, esaterako, eta baita antzerki-ekoizpen handietan ere, hala nola Obabakoak, Fedra eta estreinatu berri duten Maitasunaren Itxiera antzezlanetan. Gainera, telebistarako lanak egiten jarraitu du, eta duela gutxi ikusi dugu HBOren Patria telesailean eta ETBren Hondar ahoak thriller arrakastatsuan. Ibilbide bikain horri esker, Aktore berri onenaren Goya saria irabazi zuen 2018an, Handia filmean egindako lanagatik, eta gehien gustatzen zaiona egiten du: antzeztu. Eneko Sagardoyk, munduan eta anaiarekiko harremanean lekurik aurkitzen ez zuen erraldoiak, te eta pastekin hartu gaitu Bilbon, bista ikusgarriak dituen pisu txikian. Lanbideari dion maitasuna helarazi digu, eta guztiaren erruduna amona dela aitortu.

ENEKO SAGARDOY. Amona nafarra izan zen hanka sartu zuena, amama Conchi, txotxongilo-antzokia oparitu baitzidan, nahi nuena egiteko. Anaiak eta biok etxeko egongelan eskaintzen genituen ikuskizunak —nik agintzen nuen, anaiak nik esandakoa egiten zuen—, eta sarrera kobratzen genuen. Argi genuen kultura ordaindu egiten dela.

IRATI (LK). Orain kontrakoa entzuteko.

ENEKO. Ba ez dakit gauzak hobeto dauden orain. Agian, garai hartan zorrotzagoa nintzen dirua eskatzeko orduan orain jende asko baino…

IRATI (LK). Familiari sarrera kobratzeaz gain, zuzendari gogorra zinen lehengusuentzat eta anaia bikiarentzat, froga dokumentalek erakusten dutenez.

ENEKO. Bideo batean lehengusuak ere azaltzen dira, figurante-lanak egitera etortzen baitziren etxera. Irudietan ikusten denez, lehengusina gortina atzean dago, otsoarena egiten, eta bat-batean nik gortina ireki eta galdetzen diot: «Zertan ari zara?». Eta erantzuten dit: «Otsoarena egiten». Eta nik: «Ba jarri zaitez lau hankatan». [Barreak] Horrenbesteraino. Lehengusina koitadua, ikusi ere ez zen egiten eta. Oso zorrotza nintzen.

IRATI (LK). Beraz, zure lehenengo pertsonaia zuzendari zorrotza izan zen.

ENEKO. Bai, bai. Eta ez da azken aldia izan.

[embed]https://youtu.be/eR3zjj4ALTw[/embed]

IRATI (LK). Ezagutzen ez dugunontzat, aktore-lana xarmagarria da. Nabarmen gizendu edo argaltzen diren aktoreen kasuez haratago, antzezle handiak gai dira euren burua behin eta berriro eraldatzeko antzokiko publikoaren aurrean, pantailari begira edo zinema-aretoetan dauden ikusleen aurrean. Pertsona lasaiak eta eraman handikoak izan arren haserrekor eta beldurgarri ager daitezke, negar egiteko agindua jasota malkoak isurtzeko gai dira, eta haien pertsonaiek izkutatu nahi duten zerbait nola sentitzen duten ikus dezakegu. Eta hori nola egiten den galdetu diogu Eneko Sagardoyri.

ENEKO. Ez dakit. Proiektuak askotarikoak dira. Oso ezberdinak izan daitezke. Gidoia irakurri eta bat-batean esaten duzu: «Ados, hemendik joko dut». Lerroz lerro irakurtzen zoazela pentsatzen duzu: «Hau da bidea». Ibilkera bat izan daiteke, edo irudi bat, edo ikusitako film bat: «Aktore honek egiten duena inspirazio-iturria da niretzat». Beste proiektu batzuetan, berriz, ez duzu biderik aurkitzen, gerta liteke errodajera joatea eta nondik joko dizun jakin gabe errodatzen hastea. Nik, orokorrean, badut lan egiteko modu bat, bideak bilatzekoa. Oso zehatza naiz testuarekin, ondo aztertzea gustatzen zait. Agian galduz joan den ideia da, baina idatzita dagoen guztiak bere zergatia duela uste dut. Oso higienikoa naiz horretan, baina, aldi berean, oso higienikoa naiz gidoilariekin eta zuzendariekin, eta diot: «Hori benetan horrela da, ezta? Ba horrela izan behar da». Eta nik lan egingo dut hori horrela esateko eta xedeak bilatzeko.

IRATI (LK). Aktore-prozesuaren lehen pausoek eta beste zeregin batzuetan eman behar direnek badute antzik: gaia ikasi behar da, ingurunea ezagutu, informazioa bildu. Horretarako, begiratzea da onena, dena eta denak behatzea, banpiro-lana, Eneko Sagardoyk buru-belarri egiten duenez.

ENEKO. Iturri guztietatik edaten dut. Jatun ona naiz, handik eta hemendik jan eta gero pertsonaia kaka egiteko. Horrek liluratzen nau, biziki gustuko dut besteen lanaz elikatzea, kopiatzailea naiz. Gero, jakina, egokitu egiten duzu, egiaztatu, eta prozesu hori atsegin dut. Arriskatzea maite dut, gauza asko egitea, ahotsa, arnasaren erritmoa… gauza horiekin obsesionatu egiten naiz eta gero ahaztu egiten ditut; izan ere, errodatzen hastean atzean utzi beharreko kontuak daude, sekuentzia baten aurretik ezin zara ibili eskuliburu bat irakurtzen ariko bazina bezala; hori aldez aurreko lana da, eta, ondoren, ni zuzendariaren eskuetan jartzen naiz, zuzenean. Ordurako background handia dut, jakinik agian gero zuzendariari horrek ez diola ezertarako balioko, eta setean oso bestelakoa den gauza bat eska diezadakeela. Bidea ondo landuta joatea da kontua, baliagarri izango dituzun elementu asko hartuta, baina eskuzabaltasunez jokatzeko prest, egoa neurrian, zuzendariak esaten dizuna onartzeko: «Ez, ez, ez egin ezer, ez duzu hortik jo behar». Askotan ez duzu entseatu ere egiten eta horrelako ezustekoak izaten dituzu. Horrelakoak entzutea gustatzen zait, defentsarik gabe uzten nautelako eta hortik sortzen da sarritan zaurgarritasuna, hor hasten da zure subkontzientea edo intuizioa apur bat gehiago lan egiten; eta hori oso lotuta dago benetan egin duzun lanarekin.

IRATI (LK). Bakoitza bere lanbidean zergatik nabarmendu den jakin nahi izan dugunean, gonbidatu guztiak bat etorri dira: talderik gabe, zuzendaritzarik gabe, ez dago proiekturik. Bikaintasuna adimen kolektiboaren emaitza da. Hor daude, alderdi kolektiboan, aktoreen sorkuntza-prozesu misteriotsuaren gakoetako batzuk. Prozesu horren bidez, aktoreek existitzen ez den pertsona bat ekar dezakete euren baitara, baina hortik atera egin behar dute, eta modu sinesgarrian, noski.

ENEKO. Ez dugu ezertxo ere asmatzen. Konbinazio onak bilatzen ditugula uste dut. Konbinazio horiek nahita lapurtutakoak izan daitezke, edo hor nonbait edukita azaleratu egiten direnak, baina tira, gustuko dut leku oso ezberdinetatik sortzea, horretara irekita egotea. Hurrengo filmerako prestatzen ari naizen pertsonaia lantzeko, adibidez, haren garaiko filmak ikusten hasi naiz, baina tabernetan lotsagabeki jokatzen duten gizonei erreparatzen diet. «Atera kafe bat» eta antzeko aditz-formak erabiltzen dituzte, esaterako, eta ez dute galdetzen edo beste aukerarik ematen. Kontu txikiak dira, abstraktuak agian, baina niretzat baliagarriak dira. Apuntatu egiten ditut, eta irakurri, agian ez hain kontzienteki, baina itxuraz loturarik ez duten ideiak, irudiak edota esaldiak hartuta mundu bat eraikitzen dut, jakinda gero norbaitek idatzi duen zerbait kontatu behar dudala, eta horretara mugatu behar naizela. Baina gustuko dut neure lorategi hori edukitzea, norbaitek esaten zuenez, ez dut gogoratzen nork.

IRATI (LK). Aktore-prozesuak funtzionatzen duenean ikusleok pertsonaien giza esperientziarekin konektatzen dugu, eta emozionalki bizi dugu haien istorioa, jakin badakigun arren ilusionismo-ariketa bat dela, guretzat asmatu den zerbaiten antzezpena dela. Eragiketa artistiko azkar horrek funtziona dezan, aktoreek zaurgarritasun handia kudeatu behar dute; izan ere, gorputz osoa uzten diote gure aurrean antzezten duten pertsonaiari. Horrek arrisku batzuk onartzea dakar, gure gonbidatuak dioenez, eta horretarako adorea behar dela uste dugu guk.

ENEKO. Jakina, hamar film egin badituzu, badakizu horrek non funtzionatzen duen hobeto, non ez horrenbeste, hori denborarekin… eta horrek arriskua du, ezta? Pentsa dezakezu: «Mmm, ez dut horrenbeste arriskatuko, badakit hemen…». Nik maite dut arriskatzea, egia da duela urte batzuk, hasi nintzenean, hanka sartzeko beldur gutxiago nuela. Orain beldur handiagoa diet hanka-sartzeei, baina, aldi berean, gehiago eskatzen diot neure buruari. Era berean, lanean nagoela nire bizitza ez dela eteten pentsatzen dut, ideia horrekin bizi naiz. Lehen, errodatzen edo entseguan ari nintzela, iruditzen zitzaidan horixe zela garrantzitsuena, gainerakoak ez zuen axola, eta oso erratuta nengoela uste dut. Ikusiko dugu urte batzuk barru, baina oraintxe bertan nire lana berebizikoa ez den zerbait bezala ulertu nahi dut; ez da bigarren mailakoa, baina ezta funtsezkoa ere.

IRATI (LK). Badirudi Eneko Sagardoyk bat egiten duela Stephen King eleberrigileak bizitzari eta lanari buruz duen ikuspegiarekin. Kingen iritziz, idazlearen mahaia ez da egon behar bulegoaren erdian, bizitza da beti erdigunean jarri behar dena, eta literaturak inguratu egin behar du. Horretan dihardu gure gonbidatuak, bere grina neurtzen, ateak zabaldu nahi dizkio baina bertan galdu gabe.

ENEKO. Garrantzi handia ematen diot, baina iristen da momentu bat non zure oreka emozionala, pertsona gisa duzun balioa, zure bizitzako ilusioak, lanean oinarritzen diren. Mendekotasun handia sor liteke, eta ez dago norberaren esku. Zorionez ez naiz egoera horretan izan, gauzak sortzen ari dira eta lanean ari naiz, baina beldur txiki hori beti dago hor. Uste dut kaka horrek guztiak ez dizula askatasunez lan egiten eta sortzen uzten, beldurrez zoaz, erabaki «segurolagoak» hartzen dituzu eta horrek ez du batere laguntzen. Topiko bat da, baina nire ustez ahalik eta askeen izan behar dugu arriskuak hartzeko, disziplinaz, inspirazioz, baina arriskatu beharra dugu, bestela, uste dut ez duela merezi.

IRATI (LK). Diziplinaz eta inspirazioz arriskuak hartuz emaitza pozgarri asko lortu ditu. Agian ezagunena Goya sarien galan agertokira igo zenekoa, Aktore berri onenaren saria jasotzera, duela hiru urte, Handia filmaren gau loriatsuan.

[embed]https://youtu.be/AjZRV2qSrcU[/embed]

IRATI (LK). Zineman, arteetan… sortzaile esaten diogu gidoia edo testu bat idazten duenari, lan bat zuzentzen duenari, film bat egiten duenari edo telesail baterako ideia garatzen duenari, baina zeregin artistiko guztiak —eta gizakiok ditugun asko eta asko ere— sormen-lanak dira. Aktoreak ere sortzaileak dira.

ENEKO. Aktore izanik agian zuzendariak ez dizu utziko bere kontrolpetik irteten den ezer egiten, horretarako balio behar duzu, baina sortzaile izateko ere balio behar duzu, une jakin batean esan diezazuten: «Ongi da, sekuentzia amaitu ostean egin ezazu nahi duzuna», eta norberak zerbait sortu behar du. Sortzaile banaizela pentsatzea zirraragarria da. Nik mezu elektronikoak bidaltzen dizkiet gidoilari eta zuzendariei, mezu aspergarriak, proposamenak eginez, gauza batzuk kentzeko eskatuz, informazioa bidaliz: «Begira zer ikusi dudan». Eta edozer erantzun diezadakete. Jaso nuen erantzunetako bat izan zen: «Eskerrik asko egin duzun lan guztiagatik, baina ez nago ados esan duzun ezertxorekin». Eta zoragarria da, ze orduan pentsatzen duzu: «Joe, eta orain zer egingo dut». Baina berriro ere zeure buruari esan behar diozu, jakina, filma berea da, eta kito. Batzuetan apaltasun apur bat falta zaigula uste dut; ahaztu egiten dugu, gure kasuan, ez dugula geure buruarekin bakarrik lan egiten, beste batzuentzat lan egiteko gaudela hor.

IRATI (LK). Eta sorkuntza-prozesu hori, asko aldatzen al da azken emaitza film bat, antzezlan bat edo telesail bat baldin bada, adibidez?

ENEKO. Erabat. Niretzat, guztiz. Duela urte batzuk esaten nuen: «Ez, dena berdina da, kamera bat aurrean izan edo ez, zuzenean aritu edo ez». Niretzat bi lanbide ezberdin dira ia-ia. Eskatzen didaten energia, egutegian betetzen duten espazioa, nire gorputzaren inplikazioa, testua ikastea, adrenalina, oso ezberdinak dira. Antzerkia zinemako entseguen antzekoa izan liteke, beharbada. Baina hori ere ez. Antzerkia beste mundu bat da, gorputz osoarekin zaude, une oro. Une oro, ez dago plano laburrik. Zure gorputz osoaren gaineko erabateko kontzientzia edukitzea da, une oro. Zineman ez. Bikain jokatu nahi duzu, eta gorputz osoarekin aritzen zarenez, badakizu plano labur batean urduritasuna eskumuturretan deskarga dezakezula, horrela aurpegia lasaitu dezakezulako. Tranpa dago kameran, zineman dena da tranpa. Antzerkian ere badago beste tranpa bat, baina zerbait gehiago du, gardenagoa eta gordinagoa dena. Zinemak tranpa du, eta gezurraren mekanismo itzela; zirraragarria iruditzen zait, eta emaitza ikusten dudanean esaten dut: «Begira zein ondo aritu garen gezurretan». Eta ez dut uste horrek balioa kentzen dionik, inolaz ere, baina niri hortaz konturatzea gustatzen zait, energia asko aurrezten dudalako eta aurreztu beharra dugulako; izan ere, lanaldiak oso luzeak izan daitezke eta azkar igarotzen gara proiektu batetik bestera.

IRATI (LK). Oso azkar, bai horixe. Esan dugunez, zure ibilbidea oso bizkorra izan da eta sarritan proiektu batean baino gehiagotan aritu zara aldi berean. Lan egiteko modu horri esker proiektu handietan parte hartu ahal izan duzu, energia asko eta arrisku batzuk onartzea eskatu dizutenak.

ENEKO. Beldurtzen hasia naiz. Udazkenean, adibidez, aldi berean hartuko dut parte film batean eta bira egingo duen antzezlan batean, eta beldur naiz ez dakidalako asteburuetara nola iritsiko naizen ahotsez edo gorputzez. Eta energia, istorioa eta gorpuztasuna ere hor daude; ni oso praktikoa eta arrazionala izan naiteke, eta pertsonaiak etxera ez eramatea lor dezaket, baina film osoan zehar kokotsa, bularraldea edo ahotsa era batera moldatuta erabiltzen badituzu, gero, hortik zerbait eramaten duzu antzezlanera, berez. Gau berean agertokira igo behar banaiz zerbait aterako zait, egunero 12 orduz egiten ari zaren lanaren oinarria baita. Ez dut mistiko jarri nahi, baina badago fisikoa den zerbait; zuk egunero keinu bat nahita egiten baduzu, konturatu gabe aterako zaizu horren arrastoa. Bi fikzio batzean, bi antzezlan, edo bi film, edo antzezlana eta filma, zerbait galdu egiten da, baina egia da oso zaila dela eta ia-ia pribilegioa une berean bi hankak eta bihotza proiektu bakar batean jarrita izatea. Hurrengo filmera begira horixe egitea erabaki dut. Hilabete horietarako sortu zaizkidan gainerako proiektuak alde batera utzi ditut eta filmean kontzentratuko naiz.

IRATI (LK). Hurrengo proiektuaz esan dezakegun bakarra da zure pertsonaiak bizarra izango duela, zaldi gainean ibiliko dela eta zuzendari handi batekin lan egingo duzula berriro. Zuzendari horrekin asko ikasi duzu aktore modura eta, nork daki, agian baita etorkizunean zuzendari aritzeko ere.

ENEKO. Zorionez, zuzendari bikainekin lan egiteko aukera izan dut, bai antzerkian eta bai zineman. Gainera, haien artean oso ezberdinak dira. Inspirazio-iturri dira, eta haien lanaz informazio asko jaso dut, baina errespetu handia diot, horrek dakarren guztia ikusten dudalako. Hortaz, gogo izugarria sentitu eta nire aktore ibilbidea hilabete batzuez eteteko prest egonez gero, ikaragarri gustatuko litzaidakeela uste dut, asko gozatuko nuela eta urte hauetan ikasitako gauza asko egingo nituela.

IRATI (LK). Zer gauza? Inoiz egin ez dituzun gauza asko egiten ari zara, adibidez, zaldi gainean ibili, eskrima egin, edo hurrengo roletako baterako tronpeta jotzen ikasi.

ENEKO. Gauza horietako asko saihestu egiten ditut bizitzan, edo ez du neure burua horiek egitera behartzen. Zaldia, esaterako. Nahiko beldurtia naiz, gauza askori diet beldur, eta hipika… Baina Soinujolearen semea filmerako apur bat ikasi behar izan nuen, eta orain ba topera. Barre asko egiten dut horrelako gauzak egin behar izaten ditudanean. Neure buruari esaten diot, nork esango zuen halakorik egingo nuenik. Ikastolan, futbolean jolasten zutenean, ni makurtu egiten nintzen baloiak jo ez ziezadan. Bizitzako beldurrik handienak aktore gisa lanean gainditu ditudala uste dut, bizitzarako motibaziorik handienetako bat da niretzat. Bizitzan motibazio garrantzitsuago bat badagoela esaten dut, bizitza bera eta bizitzako gauzak, ezta? Hori egia da, baina, bestalde, bizitzak ez dit lagundu zenbait gauza gainditzen, eta fikzioan, pertsonaietan, zineman, nire lanean, aurkitu dut horiek gainditzeko motorra, lanaren eta ilusioaren bidez. Beraz, tira, bizitzan garrantzitsua zer den zehazten hasita, ez dut ukatuko nire lana gauzarik zirraragarrienetako bat dela, hobetzen laguntzen didala, eta bestela ezagutuko ez nituen gauza berriak jakiteko aukera ematen didala. Adibidez, ez naizela hain traketsa zaldi gainean ibiltzen [Barreak].

IRATI (LK). Publikoaren barreak, zeureak, amarenak; horixe da umetan amarekin ikusi zenuen funtzio batez gogoratzen duzuna. Beharbada, une zoriontsu hark bideratu zuen orain bizitzen ari zaren guztia.

ENEKO. Ez nuen pentsatu, inolaz ere, nik hura egin nahi nuenik, nik hura izan nahi nuenik, baina bai esan nuen nik hori egiten oso ondo pasatuko nuela. Eta gero hala gertatu da, hori egiten oso ongi pasatzen nuen eta, nolabait, hori egiten jarraitzen dut ondo pasatzen segitzen dudalako. Ez horrenbeste aktore izan nahi dudalako, ongi pasatzen dudan espazioa delako baizik, entsegu-gela, errodajea, seta. Hori gertatzen ez bada zerbait aldatu beharko dut, baina bitartean, ongi pasatu nahi dut. Kontua ez da aktore izan nahi dut edo film bat egin nahi dut; nire bizitzan ondo pasatzeko modua filmak edo antzerkia egitea da.

IRATI (LK). Faulknerrek gazteei aholkatzen zien: ez izan idazle, izan zaitez idatziz. Arratsalde honetan bere karismaren goxotasunarekin konkistatu gaituen gonbidatuak antzeko zerbait esan digu: antzezle baino gehiago antzeztuz izan nahi duela. Zalantzarik ez dugu, luzaroan egingo du; izan ere, aurrez aurre ez da hezurrak hazten entzuten zituen erraldoia bezain altua, baina benetan handia den norbaitekin egon garela sentituz esan diogu agur; agertokiaren atzealdea miatzen utzi digu, eta agurtzerako behin eta berriro esan digu pasta batzuk eramateko.