«Gaiztakeria gehiegi goratzen da; argiagoa zarela ematen du»

Txani Rodríguez (Laudio, 1977) idazle eta kazetariarekin hitz egin dugu urriko asteazken batean, Los últimos románticos eleberriagatik Euskadi Literatura Saria irabazi duela jakin bezain laster. LABORAL Kutxako bulegoetan elkartu gara, Bilboko Kale Nagusian, eta adeitasunaz, kazetaritzaz eta literaturaz hitz egin dugu, bere pasioaz, zaletasunaz eta lanbideaz. Lanbidetzat hartzerik badago, noski.

Los últimos románticos eleberriko protagonistak, Irunek, langileak bereziki ondo tratatzen ez dituen paper-fabrika batean egiten du lan. Jazarpena jasaten du adineko amari tratu txarrak ematen dizkion bizilagun bortitz baten aldetik, eta bizilagunek ez dute ezer egiten. Noizean behin, Renfera deitzen du tren-ordutegiak kontsultatzeko, telefonoz erantzuten dion mutilaren ahots atsegina entzuteko besterik gabe. Bularrean koskor bat aurkitzen duenean hasten da bere historia, koskor horrek beldur guztiak pizten baitizkio eta bizi den anestesiatik irtenarazten baitio. Eleberri honen hasiera, esan digu Txani Rodriguezek, bere bizitzaren hasiera da nolabait.

Entzun eta egin zaitez gure podcastaren harpidedun, Apple Podcastsen, Google Podcastsen, Spotifyn edo gogokoen duzun podcast-plataforman. Post honetan pasarte honen transkripzioa aurkituko duzu, editatua, irakurgarri egon dadin.

TXANI RODRÍGUEZ. Niretzat, prozesua nahiko frustragarria da ia beti. Deserosoa. Gozatu baino gehiago, sufritu egiten dut. Dena den, gozamenaren zerroak droga moduko bat dira, aurrera jarraitzera animatzen zaituen droga moduko bat. Pozik amaitu nuen, baina sentipen bitxi batekin, zer egin nuen jakin gabe. Banekien liburu berezia zela. Baina kalifikatzaile hori alde batera edo bestera bidera zitekeen. Liburu bat edo burutazio bat izan zitekeen, ezta? Edo zerbait hobea.

IRATI JIMÉNEZ (LABORAL Kutxa). 2020ko martxoan, eleberriaren ale inprimatu berriak kartoizko kaxetan gordeta zeudenean konfinamendua noiz amaituko zain, kultura-arloko kazetaritzan bi hamarkadatik gorako esperientzia eta bikaintasuna dituen idazle arabar honek ez zuen imajinatu ere egiten berak eta Irunek, Los últimos románticos eleberriko protagonistak, zenbat poztasun biziko zituzten elkarrekin. Eleberri horrekin aintzatespena egin diote mende honen hasieran abiarazi zuen literatura-karrerari, eta bere bikotekideari eta pertsona atsegin guztiei eskaini nahi izan die saria.

TXANI. Luis Landerori entzun nion behin bere ustez idazketa ez dela lanbide bat, zapataria, fruta-saltzailea edo beste edozein bezala, edo, tira, beste lanbide asko bezala, informatikariarena, adibidez. Orain, jakin gabe hitz egiten ari naiz, baina idazketa lanbide bat da, lanbidean behin eta berriz errepikatzen diren hainbat parametro daudelako. Idazleok, eleberri bat amaitu eta beste batekin hasten garenean, ez dakigu hurrengoa egiteko edo amaitzeko gai izango garen. Orduan, kontuan izanik lanbidea ere ez den lanbide batean dihardugula, ziurgabetasuna oso handia dela uste dut. Horri zuk esandakoa gehitu behar zaio; zer da sakrifizioa? Denbora ere gehitu behar zaio, denbora atera behar da… Larunbat goizetan kalera irtetea da errazena. Gainera, niri asko gustatzen zait zerbait hartzera edo lagunekin egotera irtetea, baina diziplina nahiko gogor batean sartu behar duzu gauzak aurrera atera ahal izateko; tira, ez aurrera ateratzeko, ateratzen saiatzeko baizik. Gero, lanbideaz esaten ari nintzen gai hori dago; hatzen artetik ihes egiten duen harea bezala da, egiaz ez baita existitzen.

IRATI (LK). Egia da orduak errespetatu behar direla. Ez dakit nork esaten zuen munduko gauzarik errazena ez idaztea dela.

TXANI. Uriartek izugarri gogoko dudan aforismo labur bat erabiltzen du Diarios liburuan: «hain da erraza eleberri txar bat ez idaztea».

IRATI. Errazena ez idaztea da; eleberri txar bat ez idaztea… Ez dakit, orain pentsatu egin beharko nuke pixka bat.

TXANI. Hala da… Ezer ez egin, eta kito.

IRATI (LK). Horixe! Ez dago ezer ez egitea baino gauza errazagorik. Eztabaidaezina da. Ezer egiten ez baduzu, ezinezkoa da gaizki egitea.

TXANI. Hori da, ia-ia, nire bizitzaren hasiera. Gorputzarekiko harremana… ez dakit, gorputzak seinaleak ematen dizkizu. Nik gutxi erreparatzen diot neure gorputzari, eta, egiten dudanean, dagoeneko ezusteko txikiren bat izan dudalako egiten dut; bestela, paso egiten dut, eta akats bat iruditzen zait. Baina, ez; hasiera, hau da, ideia nagusia, hauxe izan zen: nire mutil-lagunak, Juanek, Artziniegan dagoen paper-fabrika batean egin zuen lan denboraldi batez. Noizean behin, langileei ematen zizkieten fabrikan egindako produktu-sortekin etortzen zen; komuneko paper industrialeko biribilkiak eta paperezko ahozapiak izaten ziren. Horixe egiten zuten fabrikan: janari lasterreko kate handi batentzako ahozapiak, gasolindegietarako paper industriala eta ospitaleetako esku-oheak estaltzeko maindireak, maindire horiek zelulosaz eginda baitaude, eta zelulosa ere papera da. Horixe zen haien egitekoa. Niri iruditzen zitzaidan han giza atsekabez beteriko triangelu bat zegoela, akats moduko bat egiten ari ginela, triangelu baten hiru erpinak balira bezala, eta horrek seguruenik ospitalera eramango gintuela. Eta oso urduri jarri nintzen. Zer gertatzen da hemen? Ideia horrek enbarazu egiten dit. Eta, une horretan, horrelako fabrika batean lan egiten duen emakume baten inguruan idatz nezakeela pentsatu nuen.

IRATI (LK). Planteamendu argia, indartsua, esanguratsua, hutsik gabe eta oso ondo eraikia, hunkigarria, dibertigarria, eta betidanik ezagutzen dugula iruditzen zaigun protagonista bat. Bere buruari argia ematen dion bitartean laguntzen diogu egun batzuetan, zeinak, arruntak izan beharrean, azkenean eraldatzaileak bihurtzen diren, bere usteek eta erabakiek duten ahalmenagatik. Hori guztia da Los últimos románticos, gauza asko barne hartzen dituen eta bizi garen munduko gauza asko erakusten dituen eleberri labur bat.

TXANI. Pandemiarekin ikusi dugu gizartean hainbat gabezia genituela, eta beharbada ordura arte azaldu ez ziren aldaketak izango genituela. Batetik, adineko pertsonen bakardadea dugu, argi eta garbi. Zoritxarrez ¾agerian geratu da, eta beharbada, ez behar bezain argi¾, komunitatearen zentzua galdu dugu, adiera zabalean ez ezik baita txikian ere, auzokideen erkidegoena, adibidez. Ni testuinguru horretan hazi naiz, eta bizilagunen oso oroitzapen polita daukat. Haurrak elkartu egiten ginen eta, zerbait egin behar bazuten, bizilagunaren etxean uzten gintuzten; ez dakit. Gaur egun ez da hori gertatzen. Konfinamenduan ikasi ditugu, hain zuzen ere, besteen izenak. Bestalde, langile-kontzientziari eta industriak eragindako aldaketari dagokienez, lehen, pertsona bat lanean hasten zenean, fabrikarekiko harremana ia familiakoa zen, baita lanpostuarekiko eta lankideekiko harremana ere, baina hori aspaldi desegin zen. Oso gogoko dut «desegin» hitza erabiltzea, horrela izan dela eta gauza guztiek eragina izan zutela uste baitut. Pandemiaren aurretik gertatu zen, baina nabarmendu egin da. Nire ustez, kateatuta dago dena, artilezko bola berean baitago. Mataza bera da.

IRATI (LK). Txani Rodriguezek bere azken eleberrian kontatu duen fikziozko istorioa (Lo que será de nosotros, Agosto eta Si quieres, puedes quedarte aquí eleberrien ondoren) autorearen haurtzaroaz elikatzen da. Izan ere, Txanik oso hurbiletik bizi zuen Laudioko altzairugintzako langileen borroka, aitarena, esaterako, sekulako babesa jaso baitzuten herriaren aldetik. Los últimos románticos eleberrian nostalgia handiarekin gogoratzen da elkartasun-garai hura, galdutzat eman dena; hala ere, agian ez dela guztiz galdu erakutsi digu errealitateak.

TXANI. Tira, zorionez, arrazoia kendu dit Tubacexen gertatutakoak. Nire eleberrian askoz lazgarriagoa zen panorama. Langileek ez zuten babesik aurkitzen, eta, Tubacexen greba luzearekin, Los últimos románticos eleberrian planteatzen zena baino askoz argitsuagoa izan da egoera, herri osoak eman baitu babesa; beste langile batzuek ere eman dute babesa, beharbada Tubacexeko langileen aldetik babes handiagoa beharko zutelako, hain zuzen ere.

IRATI (LK). Izan ere, Laudiokoa zarenez, Aceros de Llodio enpresaren garaiak gogoratzen zenituen. Oso ondo irudikatu duzu zer den horrelako arazo baten aurrean komunitateak babestuta sentitzea.

TXANI. Bai. Orain antzeko zerbait gertatu da Tubacexekin, baina ez Aceros de Llodio enpresaren kasuan gertatu zen gauza bera. Izan ere, Laudion herri guztiak eman zuen babesa, hezkuntzatik ostalaritzara, irudika ditzakezun negozio pribatu guztietatik; jende guztia baitzegoen langileei laguntzeko prest.

IRATI (LK). Enplegu prekarizatua, industria-ehuna desegitea, pertsonei eta inguruneari modu negatiboan eragiten dieten gizatasunik gabeko produkzio-motak; adineko pertsonak zaintzen ez dituen gizarte atomizatua. Gizarte- eta lan-errealitate horren aurrean, hitz eta keinu atseginek, tratu onak eta gizatasunak duten balioa berresten du Los últimos románticos eleberriak. Idazleak nahita hartu du erabakia, idazten hasi aurretik, denbora dezente baitzeraman gaiztakeriaren estimazio sozialarekin kezkatuta.

TXANI. Hau da, uste dut gaiztakeriak argiagoaren itxura ematen zuela. Esaterako, oso oldarkorrak diren literatura-kritikoek lortzen dute beti errespetua, ezta? Irizpide onaren galoiez ari naiz, bai literaturan, bai zineman eta bai egunerokotasunean. Pertsona batzuek gogor epaitzeko gaitasun moduko bat dute, eta guztiz ezerezten dituzte baketsuagoak diren inguruko pertsonak. Horrela, etenik gabeko zakarkeria horretan oinarrituko mundu bat ari zen eraikitzen. Dagoeneko igaro da denbora pixka bat. Eleberria 2019an idazten hasi nintzela uste dut. Garai hartan asko pentsatzen nuen, eta, tira, oraindik ere pentsatzen dut, pertsona onek edo ez oldarkorrek hala ez direnen irizpide bera dutela eta horiek ere errespetua merezi dutela. Nire ustez, gu ere gai izan gaitezke beste batzuei errespetua galtzeko eta horren errespetatuak diren beste horiek bezalakoak izateko, baina ez dugu hala egiten, beste balio batzuk lehenesten ditugulako; baina bai, hor ez zen doakoa. Uste dut ez dela txalotu behar asmo txarra; aitzitik, argudioetan oinarritutako kritika negatiboa gailendu behar da, beti egin den bezala, patxadaz.

IRATI (LK). LABORAL Kutxan diogu badela gauzak egiteko beste modu bat, modu kooperatiboago eta gizatiarrago bat. Gure gonbidatuak dioen moduan, gauza bera esan liteke kritikari buruz ere, pentsatzen ikasi duguna ez bezala, kritika ez baita zerbait negatiboa esatea, ondo pentsatutako eta arrazoitutako zerbait esatea baizik. Kritika ez da hobea negatiboa izateagatik, eta kritikoa ere ez da hobea krudela izateagatik; hala ere, askotan horixe da bilatzen duguna, hedabideek bilatzen dutena. Horrek egiten du aurrera: agresibitateak, ankerkeriak, krudelkeriak.

TXANI. Jakina. Polemika lerroburuak behin eta berriz erabilita. Orain are nabarmenagoa da egunkari digitalekin. Argi dago lerroburu deigarriak behar dituztela. Hori dela eta, ia edukirik gabe uzten dituzte beren argudioak, gero argitaratuko duten lerroburuarekin koherentea izateko. Hori oso kaltegarria da. Unibertsitatean erakutsi ziguten moduan, Irati, ziurrenik gogoratuko zara, literatura-arloko kritikak akademikoa izan behar zuen; kritika ona bazen, negatiboa izan behar zuen, pixka bat, eta oso negatiboa bazen, alderdi positiboren bat ere sartu edo nabarmendu behar zen, oso zaila baita zerbait % 100 ona edo % 100 txarra izatea.

IRATI (LK). Zer dagoen ondo eginda, eta zer ez dagoen horren ondo eginda.

TXANI. Gaur egun, literatura-arloko kritika beste modu batera egiten da. Ez gaude horren salduta… Azkenaldian, partekatzen ez dudan zarata bat entzuten da literatura-arloko kritikarekin eta, gehien amorrarazten nauena, kazetaritza kulturalarekin, oro har.

IRATI (LK). Eta kazetaritza kulturalaz badaki pixka bat. Kontakizunak, lau eleberri, haur-literatura eta komikietarako gidoiak idazteaz gain, Txani Rodriguezek gehigarri kultural eta aldizkari askotan hartu du parte. Elkarrizketak eta erreportajeak irakurri eta entzun dizkiogu El Correo egunkarian eta Radio Euskadin, besteak beste, Pompas de Papel gisako programetan, bere lanbideaz eta literaturako ezagutzez hitz egiten. Kazetaritzan, literaturan bezala, profesionaltasunak eta zorroztasunak adeitasunaren eta tratu onaren eskutik joan behar dutela defendatzen du.

TXANI. Estutzea… orain idazlea naizenez… idazle bat estutzea hark zerbait esan diezazun, batzuetan berak ere ez jakin arren zer esan nahi izan duen. Berez, idazteak eta hitz egiteak, idatziz komunikatzeak eta hitz egiteak ez dute inolako zerikusirik; beraz, idazlea horrela estutzea ariketa negargarria da kazetaritzan. Nire ustez, 2000, 2005… urteetan irratian, baina bereziki telebistan, hasitako tertuliak izan ziren jatorria, telebista baita eraginik handiena duena eta gehien kutsatzen duena. Burutazioetan, laidoetan eta lerroburuetan oinarritzen zen dena, huts-hutsik egon arren. Eta hor bada kazetaritzak sortu duen zerbait, parakazetaritza; nire ustetan, parafarmaziaz bezala hitz egin daiteke dagoeneko parakazetaritzaz.

IRATI (LK). Gustatzen zait.

TXANI. Bai, hori egiaz ez baita kazetaritza. Elkarrizketa on bat egiteko, argi dago elkarrizketatuarekin hitz egin behar dela apur batean. Ez da mesfidantza-egoeran jarri behar; zer kontatuko dizu, bestela? Bizimodua polemikaz polemika ateratzen duten pertsonak badira, ba tira… Baina pertsona batzuen interesak ez daude hor agian. Esango nuke beti izango dela beharrezkoa ibilbidea duen elkarrizketa bat egiten duen kazetariaren lana. Gainera, nekez ordezka daiteke histeria horrekin eta telebistan horrenbeste nabarmentzen den horrekin. Gero eta okerragoa da gainera; 2000. urteaz hitz egin dut, baina 2000. urtean oraindik ez zegoen horrenbesteko presarik, eta orain oso azkar doa dena. Orain, galdera bat egiten dizutenean, beraiek nahi zutena erantzun arren, lerroburua ematen duzunean eta zertxobait luzatzen zarenean, ez zaie interesatzen. Etengabe eten behar da dena. Ez dago pentsamendu koherente bat sortzeko modurik, ezta, noski, begira daudenengana heltzeko modurik ere. Estimulatzailea izango da, bai, gimnasia bisual baten gisa, baina ez intelektuala.

IRATI (LK). Eta horrek guztiak erantzuten al dio (komunikabideek dioten moduan) garaiotako azkar joate horri? Izan ere, komunikabideen arabera, arreta gutxi jartzen dugu eta estimulu laburrak eta etengabeak eskatzen ditugu. Edo komunikabideak eurak dira azkar doazenak eta gu bizkortzen gaituztenak?

TXANI. Lehen bezala arretari eusteko gai ez garela esaten dute askotan, bai. Baina, oso denbora gutxi igaro da, eta niri zaila egiten zait sinestea hori metodo bat dela eta zientifikoa dela, zerbait neurologikoa ere izango bailitzateke. Edo ez ote da industriari interesatzen zaiona?

IRATI (LK). Egia izan liteke; baina, beharbada, ez dago frogatuta, ezta?

TXANI. Noski… Eta segurutzat jotzen badute, ez dugu luzerako gauzak entzuteko modurik izango. Lehengo batean zera entzun nion neska bati, telesailen jaialdi bati buruz hitz egiten ari zela edo: orain egiten dituzten telesailek lau edo bost minutuko iraupena dutela, gaur egungo publikoaren eta publiko gazteagoaren eskaerari erantzunez, gehiago kontzentratzen ez direlako. «Kontxo!», dagoeneko horrela egiten badugu…

IRATI (LK). Beraz, galdera hau egin beharko genioke geure buruari, beste askotan bezala: zer da lehenagokoa, arrautza, arretarik jartzen ez duena, edo oiloa, arrautza ondo zaintzen ez duena? Gu gara kontzentratzen ez garenak, edo komunikabideak dira gu deskontzentratzen gaituztenak?

TXANI. Lagun batzuek aitortu didate ¾eta ez dira gazteak, ez horren gazteak, nire adinekoak izango dira, eta nik 44 urte ditut¾ kontzentratzeko arazoak dituztela. Oso ohituta gaude zuzeneko estimuluak, lerroburuak, bideo laburrak eta singleak kontsumitzera; laburrak dira denak, oso estimulu zuzen eta azkarrekoak. Bai, gertatzen ari dela uste dut. Baina, zergatik gertatzen da? Beharbada beste formatu-mota batzuei eman beharko genieke aukera; gainera, zein egoeratik gatozen kontuan hartuta… Nik katu bat daukat eta… katuari pentsu hezeko hiru lata ematen badizkiot egunero, egunean bertan jango ditu hirurak, ziur. Bat bakarrik ematen badiot, berriz… agian ez da horren erraza bolatxoak jatea, baina jan egingo ditu. Eta bolatxoak ez daudela gaizki pentsatuko du berriz ere.

 IRATI (LK). Los últimos románticos eleberriari Narratibaren alorreko Euskadi Saria iragarri eta ordu batzuetara egin genuen elkarrizketa, eta, atzeratzeko aukera eman bagenion ere, asko eskertzen diogu ez atzeratu izana, egun korapilatsua izan arren. Horrela, aurrez aurre zoriondu ahal izan genuen, eta sariak haren inguruan eta literaturako nahiz kazetaritzako lankideen artean sortu duen alaitasunarekin bat egin. Esan digunez, bi ogibideok, elkar elikatu baino gehiago, paraleloan garatu dira bere karreran.

TXANI. Nire ustez, narratiba eta kazetaritza desberdinak dira; baina, egia da nik bien gainean dudala oina. Lehen esan dudan moduan, prentsaurrekoan bertan, kultura-arloko kazetariek lan handia egiten dute edo, hobeto esanda, egiten dugu. Oso nekatuta nago kazetarien lana pikutara bidaltzen dela ikusteaz, kazetariak atseginak izan ala ez, berdin zait. Uste dut aldarrikatu egin behar dela, baina ospearekin. Sintonia sekulakoa da, nik ere haien parte naizela sentitzen baitut, eta ziur nago haiek ere gaur asko poztu direla niregatik.

IRATI (LK). Asko.

TXANI. Eta liburuekiko maitasunagatik. Azken finean, ni oso idazle literarioa naiz.

IRATI (LK). Literatura-ariketa ezin hobea idatzi duen idazle oso literarioa. Eleberri arina, dibertigarria, hunkigarria, ederra, karraska elektriko batez hasi eta gu bizitzara botaz amaitzen dena, sortu baitu. Eta, izenak berak dioen moduan, ez dio erromantizismoari uko egin, literaturaren historian funtsezko mugimendua baita, lotsa handirik gabe mespretxatu ohi dena, alderdirik onenak eta txarrenak nahastuz.

TXANI. Erromantizismoa ulertzeko bi modu horiek nahastuta —horixe da orain egingo dudana—, baina hunkiberatasuna edo emozioa gutxiestearekin lotuta, literaturatik kendu beharko genituzke Rojo y negro, Madame Bovary, Anna Karenina eta Cumbres borrascosas gisako eleberriak, Jane Austenen lan guztiak, Edith Wartonen eleberri asko…; hau da, gaur egun maisu-lanak direla inork ukatzen ez dituen literatura-lanak. Gizonek eta emakumeek idatziak gainera. Pentsa norbaitek orain halakoren bat argitaratzen duela. Ez du zentzurik, erromantizismoa lehenagokoa baita, eta naturalismoa ere XIX. mendekoa gehiago, eta dagoeneko gainditu egin dira, deskribapenetako zehaztasuna bezalaxe, dena kontatze hori. Gaina, gaur egun… nork aurkeztuko luke La regenta gisako eskuizkribu bat argitaletxe batean? Seguruenik atzera botako zuketen, sekulako lana izan arren, eta denbora eta denboraren diktadurak gainditu arren, baita eskura ditugun obrak baloratzeko parametro anekdotikoak ere. Puntualki, une jakin batean.

IRATI (LK). Madame Bovary argitaratuko balitz, beharbada oso berria irudituko litzaiguke emakume baten erretratuan.

TXANI. Eta, noski, erantzuna luzatu egingo dut pixka bat, nahi dudalako. Emakumeena. Javier Maríasek Los enamoramientos argitaratu zuen duela urte batzuk. Javier Marías oso idazle ona da niretzat, eta, gainera, gauza asko zor dizkiogu; gaztelaniazko irakurleok, adibidez, berari esker dugu irakurgai Thomas Bernharden lana, eta, nire ustez, sekulako errespetua zor diogu horregatik, baina baita bere lan guztiengatik ere. Dena den, Los enamoramientos emakume batek idatzi izan balu, gauza asko aurpegiratuko litzaizkioke. Baina Javier Marías zenez…

IRATI (LK). Irakurtzea, baloratzea, aitortzea, saritzea… Liburu bati gauza zoriontsu asko gerta dakizkioke, baita zinemara eramatea ere, eta horixe gertatu zaio Los últimos románticos liburuari. Txani Rodríguezen eleberria beste arabar baten eskutik iritsiko da zinemara, David Pérez Sañudoren eskutik —orain hiru urte, hiru Goya lortu ditu Ane filmarekin—.

TXANI. Bai, David Pérez Sañudorekin eta Marina Parés gidoilariarekin. Maiz aipatzen dut bere izena, Ane filmaren gidoilaria izan baitzen eta, gainera, Egokitutako Gidoirik Onenaren Goya saria irabazi baitzuen.

IRATI (LK). Jendearekin pozik egongo zarela pentsatzen dut; tira, pozik, zinemara eraman behar dutelako. Oso polita iruditzen zait, eta horiekin gainera…

TXANI. Zuk irakurri duzu eleberria. Ez da ohiko eleberri horietako bat; ez da «argitaletxera eramango dut, sekulako arrakasta izango du eta, gainera, zinemara eramango dute» pentsatzen duzun horietako bat. Ez, Irunek ez baitu ia inorekin hitz egiten. Jakin-min handia daukat.

IRATI (LK). Oso modu bisualean idatzita dagoela uste dut eta, ariketa telepatikoa dela eta, zentzu horretan, irudietan oso erraz ikus daitekeela. Baina, ez dakit hori nola eramaten duten zinemara, zinemaz ez baitaukat ideiarik ere; honaino irakur dezaket.

TXANI. Ikusten dudanez, ondo ulertu duzu… Tira, nik ez nuen inoiz pentsatuko norbaitek eleberri hau zinemara eramateko moduko interesa izango zuenik. Oso harro sentitzen naiz. Bileraren bat izan dugunean, niretzat sekulakoa izan da La Claquetako jendea ikustea, Olmo Figueredo edo Gonzalez de Quevedo, adibidez. Zuzendaria ere bada azken hori, eta oso gauza politak egin ditu gainera, hala nola El estado contra Pablo Ibar; ekoizlea da, baina hori berak zuzendu du. Irusoin eta La claqueta dira La trinchera infinita eta Ane zuzendu dituztenak. Orduan, pertsona horiek guztiak bilduta ikustea, Zoom bidez, esan behar dut…

IRATI (LK). Zure istorioan pentsatzen.

TXANI. Hori da. Xehetasunak. «Zuk zer uste duzu, Irune eta musika?». Galdetzen dizkidaten gauza batzuk ez daude liburuan, eta oso harro sentitzen naiz, ez dakit, pertsona horiek guztiak nik Laudioko etxean idatzitako istorioari arreta jartzen ari zaizkiola ikustean.

IRATI (LK). Eta egun batean zinemako pantailan ikusiko duzu. Egia esan, zoragarria da.

TXANI. Hala espero dut.

IRATI (LK). Ordura arte, eskerrak eman nahi dizkiogu Txani Rodriguezi, horren atsegina izateagatik eta adeitasunaren alde eleberri bat idazteagatik. Kontakizun boteretsu horrek elkarrekin lan egitera gonbidatzen gaitu, etsi beharrean, eta elkar zaintzera, elkarri eraso egin beharrean. Amaiera gogoangarri batek etorkizuneko aukeretara bultzatzen gaitu, eta gogorarazten digu gizatasunari eusten dion pertsonak bizirik eusten diela gizateria osoaren itxaropenei.