«Zinema-zuzendari batek banpirizatu egin behar du besteen lana»

Koldo Almandoz, zinema-zuzendaria eta kazetaria

LABORAL Kutxaren podcastaren seigarren atalerako, Koldo Almandozekin hitz egin dugu, ETBko Hondar ahoak telesail arrakastatsuaren zuzendariarekin (Donostia, 1973). Kazetari, editore, errealizadore, zuzendari, musikari, gidoilari, irakasle eta muntatzaile gisa lan egin du Almandozek, baina berak lanbide zehatzik ez duela dio.

Entzun eta harpidetu gure podcastean, Apple Podcasts, Google Podcasts, Spotify edo gogokoen duzun podcast-plataforman. Post honetan, atalaren transkripzioa aurkituko duzu, irakurtzeko moduan editatua. KOLDO ALMANDOZ. Oraindik ere zertan lan egiten dudan galdetzen didate. Batzuetan, jaialdi batean pelikula bat edo zerbait dagoela ikusten dutenean, pelikula bat dagoela ikusten omen dute, baina ez omen dute ulertzen zehatz-mehatz zertan lan egiten dudan. Eta, batzuetan, arrazoi dutela uste dut. Egia da lan asko egiten dudala, baina ez daukat lanbide zehatzik.

IRATI JIMENEZ (LABORAL Kutxa). «Naiz» izenordainaren aurretik ia beti lanbide bat dagoen gizarte honetan, zer da irratian lan egin duen eta bere aldizkaria sortu duen norbait? Film labur esperimentalen egile gisa ezagun egin zen, pelikulak, film laburrak eta telesail bat zuzendu dituen, liburuak eta fanzineak argitaratzen dituen, musika-talde batean jo duen eta benetako talentu musikala izateagatik dena aldatuko lukeela dioen norbait? Are gehiago, zergatik egiten du lan norbaitek kazetari, editore, errealizadore, zuzendari, musikari, gidoilari, irakasle edo muntatzaile gisa? Ezertan gehiegi aritu nahi ez duelako edo denetan gehiegi aritu nahi duelako? Institutua amaitu zuenean, gure gonbidatuak urtebete igaro zuen bere bizitzan hurrengoa zer izango zen pentsatzen eta, 25 urtez denetik egin ondoren, Koldo Almandozek pentsatzen jarraitzen duela dirudi.

 KOLDO. Diletante samar sentitzen naiz. Hori bizitzarako interesgarria dela uste dut, baina, gero, zerbait zehatzagoa egiteko gai ez izateak damuarazi egiten zaitu. Zertarako balio duzu? Ez dakit. Beharbada gauzak idatzi edo egiten dituzu, baina… Sorkuntzaren kontu honek prestigio handia dauka. Nik ez dut sorkuntzan sinesten. Niretzat, ideiak izateak ez du meriturik, ideia horiek zehazteak baizik. Baina «ideiaz beteriko libreta bat daukat» horrek… Tira, denok daukagu horrelako bat, baina ez du ezertarako balio. Askotan horrela ikusten dut neure burua, hau da, ezer ez daukadala edo ezer zehazteko gai ez naizela sentitzen dut. Hori alde batetik eta, bestetik, zuk zenioena. Ahal dudana egiten dut; zuk esan duzun hori guztia, hau da, errealizadorea, zinemagilea, tira, hori guztia… Bada elite bat, bere denboraren % 100 horretan aritu daitekeen Champions League bat, baina nik enkarguak egin behar ditut, egin ditzakedan lanak.

IRATI (LK). Askatasunaren Hiribidean gaude, Donostian, LABORAL Kutxaren bulego bateko txokorik lasaienean. Lan-eremu irekiak ditu, eta itxura eskandinaviarreko altzariz betetako gela eroso bat. Bertan eseri gara gure gonbidatuarekin, nola deitzea nahi ez duen galdetzeko. Ezabatu dugun lehen aukera «saltseroa» da, jatorkeria jasanezina iruditzen zaiolako. Baita zinemagile alternatiboarena ere, hori entzutean bere buruarekiko gorrotoa sentitzen baitu. Errenazimenduko gizona gehiegizkoa iruditzen zaio, denetik egin badu ere; eta «freelance» baino, nahiago du arruntagoa den beste zerbait, «autonomoa», adibidez.

KOLDO. Udal batentzako liburu bat eskatzen badizute, ba liburua egiten duzu. Ez dakit zertarako gidoi bat eskatzen badizute, ba gidoia. Horrela da.

Autonomoaren bizitza… Ez dut batere gogoko freelance hitza eta horrelako gauzak. Autonomo gisa lan egiten duzu, eta baldintza onetan batzuetan. Bat-batean, ondo ordaindutako lan pila bat daukazu, hiru hilabetez, eta gero, dardarka hasten zara berriz ere. Eta ni pribilegiatua naiz. Lan egin dudala sentitzen dut. Gauzak egin ditudala iruditzen zait, baina adinean gora egin ahala, beldur moduko bat sentitzen dut. Eta 10 urte barru nork nahiko du nik pentsatzen, egiten edo idazten dudana? Pentsatzen duzu. Hori da errealitatea. Pentsa ezazu zuzendariengan, esaterako. Espainiako zinema-zuzendariak, 55 edo 60 urtetik gorakoak. Nork egiten du lan? Inork ere ez. Nori interesatzen zaio? Inori ere ez. Niri ere Garciren aurpegia jartzen ari zait. José Luis Garci bihurtuko naiz, eta tira, ahalik eta umorerik onenarekin eramaten saiatuko naiz.

IRATI (LK). Hori egiteko abantaila handia du, hau da, ia mundu guztiak ikusten duen jenioaren ezaugarri hori, horren beharrezkoa dena: dena ebakitzen duen umore-sena, zorrotza, autokritikoa, intentsitate txikikoa, batzuetan beltza, eta anglosaxoiek lehortzat hartzen dutena, martiniak ginarekin bezala.

KOLDO. 10 urtez aritu naiz talde batean baxua jotzen, baxua jotzen jakin gabe, gauza horiek guztiak egiten…

IRATI (LK). Talenturik ez dutenentzat ere asmatu ziren rocka eta punka…

KOLDO. Bai, belaunaldi-kontua ere bada. Guk fanzineak egiten ditugu, txorakeriak argitaratzen ditugu, nik zer dakit. Egitekoak izan gara. Nire ustez, nolabaiteko belaunaldi-aldaketa gertatu da, eta orain diskurtsoa da nagusi. Asko ikasi duen jendea dago. Jende askok doktorego-tesia dute, eta mundu guztiak unibertsitatean lan egin nahi du. Sekulako diskurtsua daukate guztiek. Eta gero, egiteko orduan, zera falta da… horrexegatik beharbada. Horren handiak dira norbere buruarekiko itxaropenak… Gu belaunaldikook egitekoak ginen, gauzak gaizki egin arren. Nik oso ondo pasatu dut horrekin.

IRATI (LK). Irratian 8 urte egin ondoren, eta The Balde aldizkariaren zuzendari gisa 13 urteko etapa itxi ondoren, zinema eta ikus-entzunezkoak izan dira nagusi gidoilari eta errealizadore gisa egin duen karreraren azken zatian. Hondar Ahoak telesaila joan den denboraldiko ezusteko handia izan zen ETBn, eta Oreina pelikulak euskal film onenaren Irizar saria lortu zuen 2018ko Zinemaldian. Horren aurretik, esperientzia izan du errealizadore gisa, ezohiko film laburrak zuzentzen, hala nola Narcisso eta Amuak. Horietan, amateurismoaren bizio ez oso profesionalei uko egin zien, betiere askatasunaren eta esperimentazioaren izpirituari uko egin gabe.

KOLDO. Nire film laburrak, nire gauzak, egiten nituen amateurismoaren komunitatean. Egia esan, oso pozgarria zen, eta hala izaten jarraitzen du, horretan lortzen ari bainaiz arrakasta gehien, nolabaiteko mundu esperimental horretan. Jaialdi asko daude, asko bidaiatu dut, ondo joan zait, eta horrela jarrai nezakeen, baina tira, ba hemen geratu naiz. 10 urte inguruko faseak izan dira beti. 20 urtetik 30era bitartean, hemen. 30 urtetik 40ra bitartean, aldizkarian. Eta gero, 40 urtetik aurrera, ba honetan ari naiz batez ere.

IRATI (LK). Hau gustatzen zaio: zinema. Eta bere konfiantzazko jendearekin lan egitea gustatzen zaio, ohiko kolaboratzaileekin, hala nola Laurent Dufreche muntatzailearekin, Javier Agirre argazki-zuzendariarekin, Joserra Senperena edo Elena Setien musikariekin eta, batez ere, bere bizitza osoko ekoiztetxearekin. Bere filmei buruz hitz egiten duen guztietan, Koldo Almandozek beti aipatzen du Marian Fernandez Pascalek izan duen eta duen garrantzia.

KOLDO. Nik beti izan dut zortea, edo aitortu behar dut maila horretan egin ditudan lanak Marian Fernandez Pascalekin egin ditudala, hura izan baita lan horiek ekoitzi dizkidan pertsona. Oreina filmarekin erabat kikilduta nengoen. Zera pentsatzen nuen, «film hau ez zaio inori interesatuko». Marianek esan zidan: «zuk nahi izan duzuna egin duzu bizitza osoan. Eta orain honekin izutu behar duzu?». Eta orduan, pentsatu nuen;: «Ba arrazoi duzu». Ekoiztetxe batek hori esatea, zure alde apustu egitea, nahiz eta batzuetan gauza batzuk gehiegi ez gustatu… Nik zorte hori izan dut. Nik beti izan dut konplize moduko bat ekoiztetxean, ez etsai bat. Eta nik egiten dudana egiteko, funtsezkoa da. Hala izango ez balitz, beharbada ez nuke pelikularik egingo. Ez nintzateke sartuko… Niri zinemaren mundua… Niri pelikulak gustatzen zaizkit, baina ez bereziki zinemaren mundua. Ez zait erakargarria iruditzen. Horrela ez balitz, ez nuke filmik egingo.

IRATI (LK). Talde-lana antolatzeko modu asko daude eta, zinemaren kasuan, gauzak erabat aldatu dira estudioen urrezko garaitik. Orduan, filmak ekoiztetxeenak zirela uste zen, eta zuzendariek horiek filmatzen zituztela, besterik gabe. Orain, zuzendariak autoretzat hartzen dira, eta prestigioa bereganatu dute. Horrek kezka sortzen dio gure gonbidatuari, ekoiztetxeak pelikulak finantzatzera edo banatzera muga daitezkeela uste baitu, marketin-irizpideetan oinarrituz, pelikulak egiten jakin gabe.

KOLDO. Nik zorte handia daukat Marianekin, eta desagertzen ari den figura hori aldarrikatu ohi dut, ekoizle zinemagilearena, alegia. Filmak gustatzen zaizkion ekoizlearena. Hori norbait da. Nik, Marianekin, idazten dudan guztia berari ematen diot. Oreina filmean, adibidez, zaindariarena gertatu zitzaigun. Nik gizonezko bibotedun sendo baten gisa irudikatzen nuen zaindaria, baina berak esan zidan: «Eta zergatik ez emakume bat?». «Zaindaria, emakume bat?». «Noski, mutiko, 2020. urtean gaude. Badaude emakumezko zaindariak». «Ostia! Arrazoi osoa duzu». Baina nik ez nuen hala irudikatua. Nik horrelako ekoizleak nahi ditut, pelikulan parte hartzen dutenak. Eta Marian horrelakoa da. Mariani ez zaio gustatzen norbait etorri, filma bota hori banatzea bakarrik. Ez, nik gogoko ditudalako egiten ditut filmak. Eta hori desagertzen ari da.

 IRATI (LK). Kontua da ekoizlearen lanbideak bere garrantzia erakutsi duela. Koldo Almandozek galdetu digu: lehendik ezagutzen genituen film-zuzendarien muntaketek zenbat aldiz hobetu dute jatorrizko emaitza? Ez da galdera txarra. Beharbada, zuzendaririk onena ez da izango bere jatorrizko ikuspegiari eusten diona, guztietatik onena xurgatzen duena baizik.

KOLDO. Nire ustez, zinema-zuzendaria banpiro bat da, eta gainerakoen lana banpirizatu egin behar du. Eta oso modu egoistan, gainera. Niri askotan gertatzen zait. Etengabe egiten dut. Marianek esaten badit: «Aizu, zergatik zaindaria ez da emakume bat?». Ideia ona. Argazki-zuzendariarekin banago eta berak esaten badit: «Plano hau egitea pentsatu dut. Eta hortik hasi eta kontrako bat egiten badugu?» «A ze kabroia», pentsatzen dut, eta erosi egiten dut ideia. Baina egoismo hutsagatik. Ez duzu zeure txorakeriei, zeure ikuspegiari eta horrelakoei lotuta gelditu behar. Eta azkenean hori gertatzen da muntatzailearekin, musikariarekin. Zuk banpiro bat bazina bezala jokatu behar duzu.

IRATI (LK). LABORAL Kutxa egiten dugunok ez gaituzte konbentzitu behar banpirismo sortzailearen ariketa horren garrantziaz, antz handia baitauka elkarlanean lan egiteko ahaleginak eta gaitasunak bateratzearekin.

KOLDO. Autoretzaren kontu hauetan guztietan gertatzen da. Horra Woody Allen sindromea, adibidez. Munduko obrarik kontserbadoreena zeure buruari kopiatzea da. Obra bera duela 40 urtetik. Duela 40 urtetik! Winterbottomek, berriz, ondo pasatzen duela dirudi beti. Probatu egin du. Aurrekontu baxukoa, altukoa. Gero, Afganistango dokumental bat, ezertxo ere gustatzen ez zaidana, eta gero, Genova. Ondo pasatu du. Nire ustez, Woody Allenek 40 urte daramatza pelikulak egiten ongi pasatu gabe.

 IRATI (LK). Autorearen irudiari buruzko kontaketa osatua dugu, baina askatasunarekin eta sormenarekin parekatu arren… guztiz kontrakoa izan daiteke.

KOLDO. Autoretzaren kontzeptu hori, autorearena, kontzeptu kontserbadorea da askotan, oso tradizionala eta oso erreakzionarioa.

 IRATI (LK). Bakarkako autoretzaren mistifikazioari buruz hitz egitean, gure gonbidatuak Con faldas y a lo loco filmaren amaiera jarri du adibide gisa, Billy Wilderren eta I.A.L. Diamond baterako gidoilariaren burutazio bat. Izan ere, burutazio hori pelikulan geratu zen, filmatzen zuten bitartean idazten baitzuten, ziztu batean, eta ez zitzaien ezer hoberik bururatu. Hala ere, historikoa bihurtu da, Wilder jenio sortzailearen erakusgarri gisa.

IRATI (LK). Ba horixe: inor ez dela perfektua. Eta onerako eta txarrerako, pelikulak sekulako ahalegin kolektiboa direla. Horregatik da horren zaila eta polita mirariak gertatzea.

KOLDO. Dena prozesu integral bat dela uste dut. Eta niri zaila iruditzen zait. Gauza batzuk magia iruditzen zaizkit oraindik ere. Horregatik, kritika eta hori… Norbaitek esaten duenean «pelikula hau kaka bat da», krudela iruditzen zait, zineman oso zaila baita gauzek ondo funtzionatzea. Antzezpenak eta istorioak funtzionatu behar dute… Geruza asko daude, eta oso zaila da. Horregatik, gertatzen denean magikoa da; eta horregatik gertatzen da hain gutxitan. Denak apartekoa izan behar duela uste duzu, baina gero ikasten duzu ez dela horrela. Inperfekzioei esker, une zoragarriak ere gertatzen dira. Ezinezkoa da 90 minutuak bikainak izatea. Ezinezkoa.

IRATI (LK). Euskal Telebistako telesail batek aspalditik ez du izan horrenbesteko anbizio artistikorik. Hondar ahoak ikerketa kriminaleko telesail txikia da, herri arrantzale batean desagertutako gizon bati buruzkoa. Koldo Almandozek Angel Aldarondoren laguntza izan zuen gidoia idazteko, eta Oreina telesaileko taldea zuzendu zuen berriz ere, izugarrizko erritmoan eta epe guztiak estutuz, onartu duenez. Sekulako ahalegin pertsonala, gaur egungo bitartekoekin gauza handiak egin daitezkeela erakusteko.

KOLDO. Filmazio berbera, askoz denbora gutxiagoan. Oreinaren kasuan, 5 aste izan genituen 90 minutuko filma egiteko. Hondar ahoak telesailaren kasuan, berriz, 4 aste 200 minutu egiteko. Hau da, kapitulu bat asteko, emateko moduko 10 minutu egunean. Sekulako suizidioa.

IRATI (LK). Zineman minutu batzuk ateratzen baitira eguneko.

KOLDO. Ezer ez. Ez da ezer ateratzen. Baina zineman kodeak daude, eta denbora asko behar da edozer egiteko. 60 lagun denbora guztian gogaitarazten. Ez dakizkizun gauzei erantzun behar diezu, dakizunaren plantak eginez. Eta hau pin pan pun izaten zen. Baina aurrez lan asko eginda, gainera. Eta niretzat garrantzitsuena zera da: Norekin? Bada, Laurentekin, Alaznerekin, Marianekin, Javirekin… Aurreko guztia, neurtzen ari zaizkizulako tentsio hori guztia, zure ahuleziak ezagutzen dituzte, eta horietan laguntzen saiatzen dira. Niretzat, pertsona horiekin lan egitea da hau egitearen gauzarik politena. Niri esango balidate «Hollywooden pelikula bat egin behar duzu, baina hamabost horiekin gaizki moldatuko zara», ez nintzateke joango. Ez nuke hegazkina hartuko. Egia esan, zinema ez dut horren gogoko.

IRATI (LK). Nolanahi ere, bere telesailak arrakasta izan du. Eta ospe handiko baina publiko espezialistago batentzat erreserbatutako urte batzuetako esperimentalismoaren ondoren, porrota onartzeaz hitz egin digun zuzendariak porrota bera baino are arriskutsuagotzat jo du etsai bat: adostasuna, eta harekiko mesfidantza agertu du.

KOLDO. Ohituta nago arraroa izaten eta kritika ona gutxiengo baten aldetik bakarrik jasotzen. Beste alde batetik, gehiengo batek ez dizu ezertxo ere esaten, baina badakizu ez zaiola gustatzen. Eta, azkenik, etsaiak daude. Kasu honetan, adostasuna handiagoa denean, nik mesfidantza sentitzen dut; baina oro har, bizitzan. Guztien adostasuna erabat susmagarria da. Zuk egiten duzun zerbaitek mamia badu, funtsa badu, ezin zaio jende guztiari gustatu. Mundu guztiari gustatzen bazaio, arazo bat dagoela esan nahi du. Oso azaleko zerbait izango da, edo Mister Wonderfull katilu bat.

 IRATI (LK). Ez dago zertan jende guztiari gustatu beharrik, ezta modurik ere, noski. Gure gonbidatuak, adibidez, ez ditu batere gogoko sare sozialetan sortutako harropuzkeriak, zinemaz batere ez dakiten «zinelistoak» eta hizkuntzaren erabileraren inguruan moralizatzen duten filologo zaleak. Lehen ere esan digu ez duela bere burua gogoko «zinemagile alternatiboa» deitzen diotenean. Bere lana egitea, bere taldearekin lan egitea, gustatzen zaio.

KOLDO. Bizitzan zer nahi duzun, horixe da kontua. Baita zein momentutan harrapatzen zaituen ere. Gaur egun… gauzak egin nahi dituzu, pelikulak… Baina prozesua ere bai, ezta? Ni ez nago hemen sufritzeko. Kontua ez da «orain sufritzen baduzu zure karrerarako, gero…». Nik dagoeneko ez dut karrerarik nahi. Nire karrera erretiroa da, eta txertoa egun batzuk barru. Hori da nire karrera. Ez daukat karrerarik aurrean. Izatekotan, atzean daukat. Erregionaleko bigarren mailan, baina horixe da nire karrera. Musikaren inguruan genioena: nik agertokira igo nahi dut Urretxun, 20 anormalen aurrean, 40 minutuz jo, ondo pasatu eta izerditan amaitu. Kristorena izan da momentua, eta kito, hurrengora arte.

IRATI (LK). Pelikuletan, bizitzan bezala, agian hori da dena: une distiratsu iragankorrak, momentuak.

KOLDO. La ley del deseo filmean, Marlon Brando oinez doa beste aktore batekin, ez dut gogoratzen emakumearen izena. Hitz egiten doaz eta, sekuentzia horretan, emakumeari eskuzorroa erortzen zaio. Marlon Brandok makurtu eta eskuzorroa hartzen du. Orduan, emakumea zain geratzen da, eskuzorroa itzuliko diolakoan, baina berak, eskuzorroa itzuli beharrean, oinez jarraitzen du. Tipoak horrela jarraitzen du, emakumearen eskuzorroa bere eskuan duela. Tipoak emakumearen eskuzorroari eustea, magia hori, horrela bakarrik sor daiteke. Eta zu horrekin geratzen zara: emakumea dena delakoa kontatzen ari zaio, eta zu eskuzorroarekin geratzen zara. Eta tipoa horrela geratzeak, zerbait esan nahi du, edo ez du ezer esan nahi, hor sortzen da misterioa. Horregatik egiten duzu lan, eta noizean behin zure pelikuletan horrelako gauzak egotea nahi duzu; beste batzuk, berriz, folletoi hutsak dira. Horrela da.

 IRATI (LK). Momentuak, misterioa, magia. Horiek egiten dituzte handi pelikulak. Ez dute gauza handiak izan behar; gure kultura ere ez da oso handia. Horretan, kooperatibek abantaila daukagu.

KOLDO. Kooperatibaren munduan, makina-erremintaren munduan, oso onak gara. Kulturaren munduan ez gara abangoardia, eta hori onartu egin behar da.

IRATI (LK). Errealitatea naturaltasunez onartzea oso lotuta dago bere izaerarekin. Baita bere askatasun profesionala eta artistikoa gauzatzea ere.

KOLDO. Askatasun handia izan dudala uste dut. Zortea ere izan dut, zortea dela uste baitut. Hemen ez dut izan agian horrenbesteko aintzatespena, edo nik egin dudana ez da horren gustukoa izan, baina Espainian edo Frantzian, edo beste herrialde batzuetan, zorte handia izan dut. Asko bidaiatu dut eta mundu osoko jaialdietan izan naiz. Egin ditudan gauzatxoekin. Zer diren jakinda. Eta hori zortea izatea da. Hori ere asko dela uste dut, ni gauza hauek egiten hasi nintzenean ez baitzegoen horrenbeste jende, eta beraz, erreferentzia bat zara nolabait. Gaur egun askoz zailagoa izango litzateke. Baina ondo joan zaidala uste dut.

IRATI (LK). Gezurra esango genuke guri gaizki joan zaigula esango bagenu. Ordubetetik gorako elkarrizketa, amaitu beharrean, utzi egin behar izan dugu, edizioan horrenbeste gauza kanpoan utzi behar izateagatik gehiago ez sufritzeko, eta gure gonbidatuaren konpainiaz gozatu dugun LABORAL Kutxako bulegotik kanpora ez gaitzaten. Gure gonbidatuak bere sormen-prozesuari buruz hitz egin digu, asko barre eginarazi digu eta bere izaerari eutsita kategoriei aurre egin nahi dien norbaitekin egon izanaren sentimenduarekin utzi gaitu. Hain profesional sailkaezina izanik, etxera iristean, zenbat barre egin dugun konturatu gara, baina azkenean ez digu esan zer egiten duen. Koldo Almandoz da, bai. Eta gero? Zer jarriko dugu gero?